Apelacja od wyroku
Wyrok, który został wydany przez sąd pierwszej instancji może nie satysfakcjonować stron procesu. Ustawodawca umożliwił zatem, aby od każdego wyroku sądu pierwszej instancji przysługiwał środek odwoławczy – apelacja. Celem postępowania apelacyjnego jest sprawdzenie, czy wyrok sądu pierwszej instancji jest zasadny i legalny, a więc czy wyrok został wydany w oparciu o prawidłowo zgromadzony i zbadany materiał dowodowy oraz czy w wyroku sąd prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego.
Sąd drugiej instancji, rozpatrujący apelację, działa w granicach zaskarżenia dokonanego przez uprawniony podmiot. Zadaniem tego sądu jest naprawienie wszystkich stwierdzonych błędów, które popełniły strony procesu, jak również sąd pierwszej instancji. Zdarza się też, że w postępowaniu apelacyjnym sąd bada ponownie wszystkie aspekty sprawy, a nie ogranicza się do tego, co zostało ustalone przez sąd pierwszej instancji.
Do złożenia apelacji muszą zostać spełnione następujące przesłanki:
- zostało wydane orzeczenie, od którego przysługuje apelacja,
- istnieje podmiot, który ma legitymację do jej wniesienia,
- podmiot uprawniony do wniesienia apelacji został pokrzywdzony zaskarżonym orzeczeniem.
Ustalenie, czy faktycznie uprawiony podmiot został pokrzywdzony wydanym orzeczeniem sądu pierwszej instancji nie jest trudne. Apelację od wyroku sądu pierwszej instancji może wnieść strona niezadowolona z rozstrzygnięcia wydanego przez sąd pierwszej instancji. Pokrzywdzenie będzie najczęściej wynikać z tego, że sąd odmówił rozpoznania lub zaakceptowania zgłoszonych przez tę stronę żądań i wniosków. Strona apelująca będzie więc żądać zmiany, bądź uchylenia wyroku dla niej niekorzystnego (art. 368 KPC). We właściwie przygotowanej apelacji podmiot wnoszący apelację wykazuje swoje pokrzywdzenie poprzez porównanie sformułowanych żądań i niepomyślnej dla niego sentencji orzeczenia kończącego sprawę w sądzie pierwszej instancji.
Aby apelacja była skuteczna, musi spełniać kilka wymogów: apelacja musi być złożona w odpowiednim czasie i do odpowiedniego sądu oraz musi spełniać szereg wymogów formalnych, takich jak: oznaczenie zakresu zaskarżenia oraz musi wskazywać zarzuty sformułowane przeciwko wyrokowi pierwszej instancji. Zarzuty apelacji opierają się na uzasadnieniu twierdzeń osoby składającej apelację dowodzących, że zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji jest wadliwy z uwagi na niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego, rażące uchybienia procesowe, które miały wpływ na jego treść, jak i błędnego ustalenia co do stanu faktycznego danej sprawy. Czasami zarzuty apelacyjne są formułowane w sposób ogólny, zdarza się to w szczególności, gdy pismo to przygotowywane jest przez osobę bez wykształcenia prawniczego lub doświadczenia sądowego. Nieprofesjonalne przygotowanie apelacji może prowadzić do tego, że apelacja zostanie uznana za bezskuteczną i koniec końców zostanie odrzucona (art. 370 lub 373 KPC). Korzystnym jest więc zlecić przygotowanie apelacji profesjonalnemu pełnomocnikowi (adwokatowi lub radcy prawnemu).
W prawidłowo przygotowanej apelacji należy wskazać, czy skarżący żąda uchylenia, czy zmiany wyroku sądu pierwszej instancji. Najczęstszym wnioskiem jest domaganie się zmiany wyroku sądu pierwszej instancji.
Wymogi
Apelacja powinna:
- spełniać wymagania przewidziane dla pisma procesowego,
- zawierać:
- oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości, czy w części,
- krótkie przedstawienie zarzutów,
- uzasadnienie zarzutów,
- powołanie, w razie potrzeby, nowych faktów i dowodów oraz wykazanie, że ich powołanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji było niemożliwe, albo że potrzeba powołania się na nie wystąpiła później,
- wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z określeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia,
- w sprawach o prawa majątkowe trzeba oznaczyć wartość przedmiotu zaskarżenia.
W kwestii przedstawienia zarzutów, to nie są one skatalogowane w przepisach. Mogą one odnosić się do np.:
- naruszenia norm prawa procesowego,
- błędnej wykładni,
- błędnej oceny w zakresie wiarygodności materiału dowodowego,
- sprzeczności ustaleń względem faktów z treścią materiału dowodowego.
Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia uwzględnia z urzędu nieważność postępowania. Doktryna prawa jasno wyjaśnia terminologię przytoczonych elementów. Do istoty apelacji należy to, że strona zaznacza granice zaskarżenia. Z urzędu sąd będzie brał pod uwagę jedynie nieważność postępowania, która ma miejsce:
- jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
- jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,
- jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta, albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,
- jeżeli skład sądu orzekającego był niezgodny z przepisami prawa, albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,
- jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
- jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.
Przebieg postępowania
Apelację należy kierować do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.
Sąd pierwszej instancji przeprowadzi postępowanie międzyinstancyjne. Sprawdza w nim, czy apelacja została wniesiona w terminie, czy jest zgodna z wymogami ustawowymi oraz czy jest dopuszczalna. Wtedy może mieć miejsce odrzucenie apelacji (jednak czasem strona zostanie poproszona o uzupełnienie braków, np. w przypadku braku opłaty). Jeżeli została skutecznie wniesiona, doręcza się jej odpis dla strony przeciwnej. Może ona w ciągu dwóch tygodni wnieść odpowiedź na apelację (może zrobić to bezpośrednio do sądu drugiej instancji). Akta zostają wysłane do sądu drugiej instancji. Sąd ten realizuje ponowną kontrolę apelacji. Następnie inicjuje postępowanie merytoryczne w składzie trzech sędziów zawodowych.
Postępowanie apelacyjne ma swoje odrębne zasady. Odnoszą się one do np. postępowania dowodowego. Może być tak, że w trakcie postępowania apelacyjnego powstanie zagadnienie prawne, które budzi istotne wątpliwości. Sąd może wówczas przedstawić to zagadnienie do Sądu Najwyższego.
Rodzaje rozstrzygnięć sądu apelacyjnego
Sąd apelacyjny może wydać poniższe rozstrzygnięcia:
- oddalenie apelacji w przypadku jej bezzasadności,
- orzeczenie co do istoty sprawy i zmiana zaskarżonego wyroku,
- uchylenie zaskarżonego wyroku i skierowanie do sądu pierwszej instancji celem ponownego rozpoznania,
- uchylenie zaskarżonego wyroku i odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania.