Art. 5 kc a rękojmia
Wielu przedsiębiorców spotkało się z problem upływu terminu na dochodzenie praw z rękojmi (statuującej szczególnego rodzaju odpowiedzialność sprzedawcy za wady przedmiotu sprzedaży). Zgodnie z art. 568 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku, a gdy chodzi o wady budynku – po upływie lat trzech, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana. Z kolei w myśl § 2 upływ powyższych terminów nie wyłącza wykonania uprawnień z tytułu rękojmi, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił. Natomiast wedle § 3 zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony także po upływie powyższych terminów, jeżeli przed ich upływem kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie. W praktyce zdarza się, że upłynie termin roczny (trzyletni przy budynku), a przedsiębiorca nie zdążył z uwagi na szczególne okoliczności dochodzić uprawnień z tytułu rękojmi (np. przebywał w szpitalu, nie miał możliwości zauważenia wady wcześniej).
Doktryna i orzecznictwo stały przed problemem oceny dopuszczalności zastosowania w takim przypadku art. 5 k.c. Zgodnie z nim nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Gdyby zgodzić się, że można w obronie przed zarzutem wygaśnięcia rękojmi z uwagi na upływ jej terminu podnieść art. 5 k.c., sąd miałby możliwość indywidualnej oceny przyczyn dochodzenia uprawnień już po upływie terminu rękojmi (jak ma to miejsce przy przedawnieniu). Jednak art. 568 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi o wygaśnięciu uprawnień, co wskazuje na definitywną utratę bytu uprawnień. Skoro zatem uprawnienia z rękojmi po upływie jej terminu wygasają, to nie jest możliwe ich stosowanie, a podniesienie przez pozwanego w procesie zarzutu dotyczącego upływu rękojmi trudno uznać za wykonywanie prawa w ujęciu materialnoprawnym (a do wykonywania prawa odnosi się przecież art. 5 k.c.).
W celu rozstrzygnięcia powyższych wątpliwości Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów dnia 20 czerwca 2013 roku, III CZP 2/13 podjął uchwałę, w której uznał, że przepis art. 5 k.c. nie ma zastosowania do upływu terminu przewidzianego w art. 568 § 1 k.c. (uchwałę podjęto przy jednym zdaniu odrębnym). Warto dodać, że upływ terminu rękojmi nie pozbawia możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wg zasad ogólnych. Jeżeli zatem np. nabywca samochodu dopiero po upływie roku od wydania mu pojazdu dostrzegł jego wadę, nie jest on bezbronny. Może on żądać naprawienia szkody poprzez naprawę samochodu albo zapłatę odpowiedniej na ten cel kwoty pieniężnej (niemniej jednak odpowiedzialność sprzedawcy wg ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej jest trudniej wykazać niż w przypadku odpowiedzialności z tytułu rękojmi).
W takiej sytuacji należy wystąpić z roszczeniem przeciwko kontrahentowi przed upływem terminu przedawnienia (który należy indywidualnie ustalić w odniesieniu do danego stanu faktycznego). Po jego upływie bowiem pozwany może uchylić się od spełnienia świadczenia odszkodowawczego, powołując się jedynie na przedawnienie. Jedynie wyjątkowo sąd może uznać podniesienie zarzutu przedawnienia za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Na marginesie warto wskazać, że w obrocie konsumenckim odpowiedzialność sprzedawcy nie podlega przepisom o rękojmi, a jest uregulowana ustawą z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2002 r., nr 141, poz. 1176 ze zm.).