Uchwałą z dnia 17 kwietnia 2015 r., III CZP 9/15 Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że wierzyciel jednego z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej może prowadzić egzekucję z udziału tego małżonka we własności nieruchomości wchodzącej poprzednio w skład majątku wspólnego. Wskazana uchwała stanowi odpowiedź na pytanie prawne sformułowane przez sąd powszechny zmierzające do ustalenia, czy wierzyciel jednego z małżonków może prowadzić egzekucję z ułamkowej części nieruchomości po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, czy też zaspokojenie jego wierzytelności powinno nastąpić przez zajęcie prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego (art. 912 k.p.c.), a po przeprowadzeniu działu, skierowanie egzekucji do tej nieruchomości, jeżeli przypadnie dłużnikowi?

W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego sąd powszechny akcentował, że z jednej strony można przyjąć, że masa majątkowa objęta wspólnością bezudziałową przekształca się we współwłasność w częściach równych, co sugeruje możliwość prowadzenia egzekucji z udziału, z drugiej strony wydaje się uzasadnione twierdzenie, że ustalenie udziałów małżonków w majątku wspólnym nie jest definitywne, więc prowadzenie egzekucji z ułamkowej części nieruchomości (ułamkowej części ruchomości albo we wspólności innego prawa) może naruszyć uprawnienia drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale wspólnego majątku małżonków.

Sąd formułujący pytanie prawne wskazywał, że skutkiem przekształcenia wspólności bezudziałowej w udziałową jest uzyskanie przez małżonków równych uprawnień do majątku wspólnego, co oznacza, że ich udziały we wszystkich prawach majątkowych objętych uprzednio wspólnością wynoszą po ½. W odniesieniu do rzeczy stanowi to o powstaniu współwłasności w udziałach po ½ części. W rezultacie możliwe staje się prowadzenie egzekucji z udziału we współwłasności rzeczy, w szczególności z ułamkowej części nieruchomości, po ustaniu wspólności majątkowej, bez konieczności uzyskiwania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.

Jednakże z drugiej strony sąd formułujący pytanie prawne podnosił, że określenie udziałów małżonków w majątku wspólnym wynikające z art. 43 § 1 k.r.o. nie jest definitywne, skoro według art. 43 § 2 k.r.o. mogą być ustalone przez sąd w innych rozmiarach. Do majątku, który był objęty wspólnością ustawową, od chwili jej ustania stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku stosownie do art. 46 k.r.o. Współwłasność w częściach ułamkowych powstała po ustaniu wspólności łącznej, jest współwłasnością o charakterze zbliżonym do współwłasności majątku spadkowego (art. 1035 k.c.), do której przepisy o współwłasności stosuje się tylko odpowiednio. Możliwe jest ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym, a w orzecznictwie Sądu Najwyższego potwierdzono niedefinitywne nabycie przez małżonka po ustaniu wspólności udziału w majątku wspólnym, stwierdzając, że zbycie przez małżonka po ustaniu wspólności ustawowej jego udziałów w przedmiocie, który był objęty wspólnością ustawową, jest bezskuteczne o tyle, o ile narusza uprawnienia drugiego małżonka, wynikające z przepisów o podziale wspólnego majątku małżonków. Po ustaniu wspólności ustawowej wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jedno z małżonków, może żądać zaspokojenia z przysługującego mu udziału w dotychczasowym majątku wspólnym; mając na uwadze, że nabycie uprawnień do majątku objętego uprzednio wspólnością nie jest definitywne, zaspokojenie wierzyciela z udziału dłużnika w majątku wspólnym wymaga uprzedniego zajęcia prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego (art. 896 i 912 k.p.c.), wystąpienia na tej podstawie o podział majątku wspólnego, a po dziale, skierowania egzekucji do przedmiotów, jakie przypadły dłużnikowi. W rezultacie egzekucja z udziału (ułamkowej części nieruchomości albo innego prawa) stałaby się egzekucją z prawa, które w wyniku działu przypadło dłużnikowi.

Podjęta uchwała jest korzystna dla wierzycieli, którzy zgodnie z przedstawionym w niej poglądem mogą skierować egzekucję bezpośrednio do udziału małżonka w rzeczy, która wchodziła w skład majątku wspólnego małżonków przed ustaniem wspólności majątkowej. Przyjecie poglądu przeciwnego, wymagającego uprzedniego wystąpienia przez wierzyciela o podział majątku, znacznie wydłużałoby cały proces windykacji.