Fetyszyzm prawny
Fetyszyzm prawny jest zjawiskiem hiperbolizacji ocen normy prawnej, zasad prawa, instytucji, prawodawcy, czy procedury. Stanowi efekt błędnego wartościowania prawa, uznania prawa za regulator stosunków społecznych, czy bezsprzeczny i idealny gwarant bezpieczeństwa. Przypisywanie nadmiernej wartości określonemu przedmiotowi prawa, może być działaniem świadomym, propagandowym, lub wynikającym z wychowania, czy braku możliwości zweryfikowania wpojonych ideałów związanych z dziedzinami prawa. Czynniki mogące wywoływać zjawisko fetyszyzmu prawa, to świadoma działalność prawodawcy, poprzez propagandę, czy oddziaływanie na edukację, brak obiektywizacji standardów oceniających, niepokoje społeczne, niewielki poziom wiedzy o prawie w społeczeństwie, tradycja kulturowa. Sama fetyszyzacja ma uniwersalny zasięg i jest niezależna od ustroju.
Fetyszyzm prawny może mieć wymiar historyczny, lub współczesny. W nowożytnej Rzeczypospolitej fetyszyzacji uległa idea ,,równości szlacheckiej” i ,,szlachty, jako narodu”, co bezpośrednio przełożyło się na normy i zasady prawa, w postaci przywilejów, nierównego, stanowego sądownictwa i procedury sądowej, prawnej pozycji stanu szlacheckiego. W XIX wieku, w Rosji, na skutek przemian społecznych i politycznych zapoczątkowanych w 1905 roku, zaczęło funkcjonować pojęcie provovogo gosudarstva. Termin ten rozumiano bardzo różnie i przypisywano mu różne znaczenie: Michał Reisner, rozumiał to pojęcie, jako ,,państwo prawne”, Maksym Kowalewski używał go zamiennie z ,,państwem konstytucyjnym”, w rozumieniu Kistiakowskiego, provovoge gosudarstvo, to ,,państwo sprawiedliwe”, lub ,,państwo sprawiedliwego prawa”. Niemalże, niezależnie od koncepcji, cechą charakterystyczną idei prvovogowego gosudarstva (szczególnie tych najbardziej rozwiniętych wersji), była krytyka ,,fetyszyzmu prawnego”. Paradoksalnie, niektóre ujęcia ,,państwa prawa” w myśli rosyjskiej, ulegały fetyszyzacji. Zjawisko to występowało szczególnie w przestrzeni publicznej i za sprawą władzy. Nazizm oraz faszyzm traktowały prawo, jako regulator stosunków społecznych, narzędzie, pozwalające na rekonstrukcję społeczeństwa, gloryfikowały jego istotę.
Współcześnie, bardzo typowym zjawiskiem jest fetyszyzacja konstytucji. Wynika ona ze specyficznej pozycji, jaką posiada ten dokument, roli, jaką pełni w państwie, swoistych właściwości (tryb uchwalenia, szczególna moc prawa i treść) oraz tego, iż oprócz normy konstytucyjnej, zawiera także inne informacje (ideologiczne, polityczne). Z racji na elementarny charakter konstytucji, fetyszyzacji ulega cały zespół norm, regulujących podstawy ustroju państwa. Przyjęcie konstytucji w referendum, także ma wpływ na ,,fetyszyzm prawny”- jest to element demokracji bezpośredniej, która sama w sobie cieszy się wysoką oceną w świadomości wielu społeczeństw, z racji na realny udział społeczeństwa we władzy (akt taki legitymizuje się pochodzeniem bezpośrednio od narodu). Szczególny status ustawy zasadniczej sprzyja jej hiperbolizacji i wyjątkowości: żaden inny akt, nie może być sprzeczny z konstytucją.
Fetyszyzacji ulegają także organy państwa i instytucje. W rzeczywistości współczesnej Polski, często następuje hiperbolizacja Trybunału Konstytucyjnego, co wynika pośrednio, z fetyszyzacji samej konstytucji. Fetyszyzm dotyczy także instytucji sądów i powszechnym przekonaniu o ich nieomylności, co wydaje być się absurdalnym, jeśli weźmiemy pod uwagę istnienie instytucji apelacji oraz kasacji. Fetyszyzacji ulega także urząd prezydenta, a także jego status prawny. Głowa państwa, z samej już definicji, wydaje się być ,,najważniejszym” organem w kraju. Nie bez znaczenia ma również fakt, iż wybierana jest ona w powszechnych wyborach.
Fetyszyzm prawny dotyczy także procedury wyborczej. Jest to efekt jej niektórych przymiotników. Powszechność wyborów tworzy poczucie solidarności obywateli i nadaje wyborom ton ,, wspólnej sprawy”. Równocześnie, zasada równości, eliminuje ewentualną dyskryminację, wynikającą z dysproporcji pomiędzy wyborcami.
Prawo, z racji na ilość regulowanych dziedzin życia oraz bycie podstawą funkcjonowania państwa, w którymś ze swoich elementów zazwyczaj ulega fetyszyzacji (chyba, iż następuje zjawisko spadku zaufania do prawa). Ma to pozytywny wpływ na budowanie autorytetu prawa, jak i władzy, która się nim posługuje, jednak, może także prowadzić do patologii, takich jak nagminne wykorzystywanie przez władze zaufania, jakim cieszy się system prawny, do własnych, partykularnych celów, czy spadek znajomości prawa wśród obywateli, gdyż zdarza się, iż wiedza o prawie, które ulega fetyszyzacji, opiera się na stereotypach.
Bibliografia:
- Zbigniew Cywiński, Między samoderžaviem a nihilizmem – rosyjskie dyskusje o państwie prawnym u zarania XX wieku, Kwartalnik prawa publicznego, Rok III, Nr 2/2003. s. 58 – 94;
- Daniel H. Kaiser, The Growth of the Law In Medieval Russia, 1980 rok;
- Redakcja naukowa Leszek Garlicki, Andrzej Szmyt, Sześć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 2003 rok;
- Redakcja Yale Uniwersity, Social Control Through Law, 1942 rok;