Sąd Najwyższy w pełnym składzie Izby Cywilnej postanowieniem z dnia 2 września 2021 r., sygn. akt III CZP 11/21 zwrócił się z pytaniami prejudycjalnymi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczącymi statusu sędziów powołanych do Sądu Najwyższego po zmianach w Krajowej Radzie Sądownictwa.

SN obradował w przedmiocie pytań prawnych skierowanych przez Pierwszego Prezesa SN  dotyczących sposobu rozliczenia umów kredytu indeksowanego do waluty obcej lub  denominowanego  w obcej walucie. Wielu tzw. frankowiczów oczekiwało na uchwałę SN.

SN miał m. in. odpowiedzieć na pytania:

• Czy w razie przyjęcia, że określony sposób ustalania kursu waluty  obcej  stanowi  niedozwolone  postanowienie  umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce  tego  postanowienia  zajmuje  inny  sposób  określenia  kursu  waluty  obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?
• Czy w  przypadku  nieważności  lub  bezskuteczności  umowy  kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub  część  kwoty  kredytu,  a  kredytobiorca  dokonywał  spłat  kredytu,  powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na  rzecz  każdej  ze  stron,  czy  też  powstaje  jedynie  jedno  roszczenie,  równe  różnicy  spełnionych  świadczeń,  na  rzecz  tej  strony,  której  łączne świadczenie miało wyższą wysokość?
• Czy w przypadku nieważności  lub  bezskuteczności  umowy  kredytowej  z  powodu  niedozwolonego  charakteru  niektórych  jej  postanowień  bieg  przedawnienia  roszczenia  banku  o  zwrot  kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?
• Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej  którejkolwiek  ze  stron  przysługuje  roszczenie  o  zwrot  świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może  również  żądać  wynagrodzenia  z  tytułu  korzystania z  jej  środków pieniężnych przez drugą stronę?

Jak dotąd sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy w innych sprawach zajmowały się tematyką kredytów frankowych już wielokrotnie i z dotychczasowego orzecznictwa można wywieść, że dominuje obecnie zapatrywanie, że nie można wprowadzać do umowy innego sposobu obliczania kursu waluty nie wynikającego z umowy (chociaż historycznie zapadały orzeczenia wskazujące na konieczność ustalenia swego rodzaju uczciwego kursu).

Obecnie w polu widzenia trzeba mieć w szczególności uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21, zgodnie z którą:

1. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną.
2. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Z powołanej 7-osobowej uchwały SN wynika, iż każdej ze stron umowy kredytu przysługuje w razie nieważności umowy roszczenie o zwrot zapłaconych kwot: bankowi – kwoty kredytu, a konsumentowi – sumy rat kredytowych. Przy czym każda ze stron może dokonać potrącenia wzajemnych wierzytelności na podstawie art.  498 § 1 k.c., zgodnie z którym gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej – §  2. Natomiast początek biegu terminu przedawnienia o zwrot spłaconych rat z punktu widzenia kredytobiorcy i odpowiednio o zwrot wypłaconego kapitału z punktu widzenia kredytodawcy należy co do zasady wiązać ze złożeniem reklamacji przez kredytobiorcę jako stanowiącej wyraz braku świadomej i następczej zgody na obowiązywania umowy dotkniętej wadliwością.

Praktyka sądowa czekała zatem na potwierdzenie powyższych tez przez pełny skład Izby Cywilnej oraz na ważkie rozstrzygnięcie co do możliwości żądania swego rodzaju wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Warto nadmienić, że do TS UE trafiło już wcześniej pytanie polskiego sądu o możliwość dochodzenia tego rodzaju roszczeń. SN mógł jednak już teraz problem ten rozstrzygnąć. Na stanowisko pełnej Izby Cywilnej SN jednak jeszcze przyjdzie nam poczekać. Na plan pierwszy Izba wysunęła aspekt prawidłowego obsadzenia Izby sędziami powołanymi przez Krajową Radę Sądownictwa po zmianach ustawowych w zakresie wybierania członków KRS.

SN zapytał TS UE, czy zgodne z prawem unijnym będzie orzekanie przez sąd, w  którego  kolegialnym  składzie zasiadają osoby powołane do pełnienia urzędu sędziego z  naruszeniem  podstawowych  reguł  prawa  Państwa Członkowskiego  dotyczących  powoływania  sędziów  Sądu Najwyższego, polegającym na:

a) obwieszczeniu przez  Prezydenta  Rzeczypospolitej  Polskiej o wolnych stanowiskach sędziowskich w Sądzie Najwyższym bez uprzedniej kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów,

b) przeprowadzeniu postępowania  przednominacyjnego z pominięciem zasad transparentności i rzetelności, przez organ  krajowy  (Krajową  Radę  Sądownictwa),  który  –  ze  względu  na  okoliczności  towarzyszące  jego  ukonstytuowaniu  się  w  części sędziowskiej oraz sposób jego działania –  nie spełnia wymagań konstytucyjnego  organu  stojącego  na  straży  niezależności sądów i niezawisłości sędziów,

c) wręczeniu przez  Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej aktów  powołania  do  pełnienia  urzędu  sędziego  Sądu Najwyższego  mimo  uprzedniego  zaskarżenia  uchwały  Krajowej Rady  Sądownictwa,  obejmującej  wniosek  o  powołanie  do pełnienia  urzędu,  do  właściwego  sądu  krajowego  (Naczelnego Sądu  Administracyjnego),  wstrzymania  przez  Naczelny  Sąd Administracyjny  wykonania  tej  uchwały  zgodnie  z  prawem krajowym oraz niezakończenia postępowania odwoławczego, po którego  przeprowadzeniu  Naczelny  Sąd  Administracyjny  prawomocnie  uchylił  zaskarżoną  uchwałę  Krajowej  Rady Sądownictwa  ze  względu  na  jej  niezgodność  z  prawem,  trwale usuwając  ją  z  porządku  prawnego,  przez  co  akt  powołania  do pełnienia urzędu sędziego Sądu Najwyższego został pozbawiony podstawy  wymaganej  w  art.  179  Konstytucji  Rzeczypospolitej Polskiej  w  postaci  wniosku  Krajowej  Rady  Sądownictwa o powołanie do pełnienia urzędu sędziego.

SN zapytał również, czy określone przepisy prawa UE sprzeciwiają się przepisom prawa krajowego, które zakazują  pod  rygorem  sankcji  dyscyplinarnej  w  postaci  usunięcia  z  urzędu,  ustalania  lub  oceny  przez  Sąd  Najwyższy zgodności  z  prawem  powołania  sędziego  lub  wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru  sprawiedliwości  oraz  merytorycznej  oceny  wniosków  o  wyłączenie  sędziego  opartych  na  tych  podstawach,  przy założeniu, że zakaz ten miałby być uzasadniony przez wzgląd na respektowanie  przez  Unię  tożsamości  konstytucyjnej  państw członkowskich.

SN zwrócił się ponadto o potwierdzenie, że przeszkody do  oceny niezależności i niezawisłości sądu oraz badania, czy sąd został ustanowiony ustawą w rozumieniu prawa Unii Europejskiej nie  może  stanowić  wyrok  sądu  konstytucyjnego  państwa członkowskiego  (Trybunału  Konstytucyjnego),  w  którym stwierdzono niezgodność z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia  sądu  krajowego  ostatniej  instancji  (Sądu Najwyższego),  mając  dodatkowo  na  względzie,  że  orzeczenie Sądu  Najwyższego  zmierzało  do  realizacji  wyroku  Trybunału  Sprawiedliwości  Unii  Europejskiej,  przepisy  Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i obowiązujące ustawy (przepisy prawa krajowego) nie przyznają sądowi konstytucyjnemu (Trybunałowi Konstytucyjnemu) kompetencji do kontroli orzeczeń sądowych.

Euro Transfer (isolated with clipping path)

W oczekiwaniu na rozstrzygnięcia TS UE oraz SN zapraszamy do kontaktu z Kancelarią w indywidualnych sprawach związanych z tematyką kredytu indeksowanego do CHF lub  denominowanego w CHF.