Patent jest cywilnym prawem podmiotowym o charakterze bezwzględnym, będąym częścią prawa na dobrach niematerialnych. Stanowi efekt decyzji administracyjnej o charakterze konstytutywnym wydanej przez Urząd Patentowy. Zgodnie z art. 63 ust. 1 p.w.p.  konsekwencją jego uzyskania jest nabycie wyłącznej możliwości korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na konkretnym obszarze.^[1] Czas trwania ochrony wynosi 20 lat, licząc od daty dokonania zgłoszenia wynalazku. W art. 63. ust 1. p.w.p. określono terytorialny zasięg jego obowiązywania, który rozciągnięto na terytorium Polski. W związku z tym korzystanie z patentu poza granicami wyłączności nie jest jego naruszeniem.^[2] Posiada również majątkowy charakter, który przejawia się w fakcie zbywalności oraz możliwości dziedziczenia,^[3] a przy tym stanowi składnik mienia wyrażonego w art. 44 k.c.^[4]

W obręb jego przedmiotu wchodzą zarówno sam wynalazek, ale łączy się on także ze sposobem jego wytworzenia.^[5] Z kolei w odniesieniu do tematyki biotechnologii obejmuje również użycie substancji, stanowiącej część stanu techniki niezbędnej do uzyskania wytworu mającego nowe zastosowanie, włączając w to także wytwory specjalnie przygotowane zgodnie z wynalazkiem użyte do konkretnego zastosowania.^[6]

W gruncie rzeczy patent obejmuje wolę rozporządzenia prawem na rzecz osób trzecich oraz możliwość czerpania zysków od współuprawnionych, którzy zobligowani są do odpowiednich działań produkcyjnych wchodzących w zakres patentu.^[7]

Zakres prawa z patentu

Sfera prawa patentowanego została wyrażona w polskich regulacjach zarówno od strony przesłanek pozytywnych jak i negatywnych przeciwieństw. Art. 63 ust. 2 p.w.p. określa, iż zakres przedmiotowy ochrony definiują zastrzeżenia patentowe, zawarte w opisie patentowym. Jest to przesłanka pozytywna, z której w szerszym kontekście wynika, iż opis wynalazku i rysunki mogą służyć do ich wykładni. Ze względu na ich techniczno – prawny charakter, klasyfikuje się je za przedmiot wykładni.

W ustawie Prawo własności przemysłowej określono zakres przedmiotowy ochrony patentowej, jak wspomniano powyżej, od strony negatywnej, określając sposób zachowania osób trzecich, uznawane za niezgodne z prawem. Dlatego też podmiot uprawniony z patentu może zakazać osobie trzeciej, niemającej jego zgody, na korzystanie z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy polegający na:

1. wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktu będącego przedmiotem wynalazku lub
2. stosowaniu sposobu będącego przedmiotem wynalazku, jak też używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktów otrzymanych bezpośrednio takim sposobem.^[8]

Niewątpliwe ważną cechą patentu jest zbywalność, istniejąca jedynie w chwili, gdy posiada on moc prawną, czyli w sytuacji istnienia ochrony patentowej. Przeniesienie prawa z patentu na wynalazek może nastąpić w drodze pisemnej umowy z datą urzędowo poświadczoną. Staje się ono skuteczne wobec osób trzecich z chwilą wpisu przeniesienia do rejestru patentowego. Warto jednak podkreślić, iż uprawniony z patentu lub z licencji nie może nadużywać swego prawa, w szczególności przez uniemożliwianie korzystania z wynalazku przez osobę trzecią, jeżeli dzieje się to w przypadku wystąpienia konieczności zaspokojenia potrzeb rynku krajowego, a zwłaszcza gdy wymaga tego interes publiczny, zaś wyrób jest dostępny społeczeństwu w niedostatecznej ilości lub jakości albo po nadmiernie wysokich cenach.^[9] Wyjątek stanowi brak nadużywania prawa uniemożliwiający na korzystanie z wynalazku przez osoby trzecie w okresie 3 lat od dnia udzielenia patentu. W konsekwencji Urząd Patentowy może żądać od uprawnionego z patentu lub z licencji wszelkich wyjaśnień, dotyczących zakresu korzystania z wynalazku w celu stwierdzenia, czy patent nie jest nadużywany. Uprawniony ma prawo oznaczenia na towarach (etykietach, pudełkach, itp.), iż jego wynalazek korzysta z ochrony.^[10]

Patent na wynalazek dotyczący sposobu wytwarzania obejmuje także wytwory uzyskane bezpośrednio tym sposobem. W stosunku do ich nowych form albo gdy uprawniony wykaże, że nie mógł ustalić, mimo podjęcia należytych wysiłków, rzeczywiście zastosowanej przez inną osobę metody wytwarzania wytworu, domniemywa się, że wynalazek, który może być uzyskany opatentowanym sposobem, został poprzez niego uzyskany.^[11] Patent dotyczący również użycia substancji stanowiącej część stanu techniki do uzyskania wytworu mającego nowe zastosowanie, obejmuje także wytwory specjalnie przygotowane zgodnie z wynalazkiem do takiego zastosowania.^[12] Zakres korzystnych, dla uprawnionego patentu, ułatwień dowodowych jest odmienny od okoliczności danego przypadku. W sytuacji, gdy przedmiotem wynalazku jest nowy wytwór wówczas uprawniony z patentu obowiązany jest jedynie udowodnić, iż go posiada.^[13] Nie musi przy tym wykazywać, że osoba trzecia faktycznie nie mogła inaczej wyprodukować wynalazku, jak opatentowanym sposobem.

Ograniczenia wynikające z monopolu patentowego

W przypadku ograniczenia praw z patentu mowa jest o zmniejszeniu uprawnień, jakie posiada uprawniony z tego tytułu. Powstają one w myśl konkretnych przepisów i są niezależne od woli uprawnionego.^[14]Zaliczmy do nich:

1. korzystanie z wynalazku dotyczącego środków komunikacji i ich części lub urządzeń, które znajdują się na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej czasowo, a także przedmiotów, które znajdują się na tym obszarze w komunikacji tranzytowej;
2. korzystanie z wynalazku dla celów państwowych w niezbędnym wymiarze, bez prawa wyłączności, jeżeli jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia ważnych interesów Państwa, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego;
3. stosowanie wynalazku do celów badawczych i doświadczalnych, dla dokonania jego oceny, analizy albo nauczania;
4. korzystanie z wynalazku, w niezbędnym zakresie, dla wykonania czynności, jakie na podstawie przepisów prawa są wymagane dla uzyskania rejestracji bądź zezwolenia, stanowiących warunek dopuszczenia do obrotu niektórych wytworów ze względu na ich przeznaczenie, w szczególności produktów leczniczych;
5. wykonanie leku w aptece na podstawie indywidualnej recepty lekarskiej.^[15]

Punkt 1. określający tzw. przywilej komunikacyjny oznacza, iż nie narusza się prawa z patentu w przypadku korzystania z wynalazku dotyczącego środków komunikacji i ich części lub urządzeń. Przyjęte założenie jest powszechnie stosowane w większość krajów świata. Zgodnie z punktem 2. ograniczeniem jest także używanie wynalazku dla celów państwowych.^[16] W tej sytuacji korzystanie z wynalazku odbywa się za wynagrodzeniem ze środków budżetu państwa, w cenie odpowiadającej wysokości rynkowej licencji.^[17] Kolejnym ograniczeniem zakresu patentu, według punktu 3., jest również zasada dozwolonego korzystania. Zgodnie z nią nie narusza się ochrony przez stosowanie wynalazku do celów badawczych i doświadczalnych celem dokonania oceny, analizy, albo nauczania konkretnego przedmiotu. W punkcie 4. mamy odniesienie do klauzuli Roche-Bolar, umożliwiającej wcześniejsze podjęcie badań klinicznych i nieklinicznych, w trakcie trwania patentu, celem niezwłocznej rejestracji produktu po wygaśnięciu ochrony. Z kolei punkt 5. dotyczy włączenia przez producentów leków generycznych, produkcji środków i ich wprowadzenia do obrotu natychmiast po ustaniu ochrony patentowej.

Innym przypadkiem ograniczenia prawa z patentu jest wyczerpanie prawa określone w art. 70  p.w.p. Zgodnie z nim patent nie rozciąga się na działania dotyczące wyrobu opartego na wynalazku lub wytworzonego opatentowanym sposobem, polegającym w szczególności na jego oferowaniu do sprzedaży lub dalszym wprowadzaniu do obrotu, jeżeli wyrób ten został uprzednio wprowadzony do obrotu na terytorium Polski przez uprawnionego lub za jego zgodą. Nie stanowi również naruszenia patentu import na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne działania, dotyczące wyrobu wprowadzonego uprzednio do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego przez uprawnionego lub za jego zgodą.^[18]

Ograniczeniem patentu jest również uprzednie korzystanie z zawartych w nim rozwiązań przez tzw. używaczy.^[19] Korzystający w dobrej wierze z wynalazku na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, w chwili stanowiącej o pierwszeństwie do uzyskania patentu, może z niego nadal bezpłatnie korzystać w swoim przedsiębiorstwie w zakresie, w jakim używał dotychczas. Prawo to przysługuje również temu, kto w tej samej chwili przygotował już wszystkie istotne urządzenia potrzebne do korzystania z wynalazku. Podlega ono, na wniosek zainteresowanego, wpisowi do Rejestru patentowego. Prawa te mogą zostać przeniesione na inną osobę tylko łącznie z przedsiębiorstwem.^[20]

BIBLIOGRAFIA:

1      Nowińska E., Urszula P., du Vall M., Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2011

2      P. Podkrecki, Środki ochrony praw własności intelektualnej, Warszawa 2010

3      Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej

4      Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93)

5      B. Kurzępa .E. Kurzępa, Ochrona własności intelektualnej, Warszawa 2010, s. 146

6      M. du Vall, Prawo patentowe, Warszawa 2008

7      T. Szymanek, Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2008, s. 68

8      K. Szczepanowska-Kozłowska. Wyczerpanie praw własności przemysłowej. Patent i prawo ochronne na znak towarowy, Warszawa 2003,

9      M. Besler, Prawa używaczy jako ograniczenie patentu, [w:] Naruszenia praw na dobrach niematerialnych, Warszawa 2001, s. 281-288