„Mówią odtąd jaskółki, /Że niedobre są spółki” ¹. Ten znany cytat z wiersza Jana Brzechwy, poety, który był radcą prawnym, towarzyszy nam od dzieciństwa. A jednak historia prawa spółek przekonuje, że ludzie chcą brać sprawy w swoje ręce, łącząc kapitał i pracę celem zwiększania dochodów. Spółki wykształcają bowiem w ludziach zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji, chęć do planowania, zaangażowania i dążenia do sukcesu.

Aby zacząć prowadzić spółkę, należy najpierw przeprowadzić jej rejestrację. Rejestracja spółki handlowej to skomplikowany proces, ponieważ wiąże się ze spełnieniem licznych wymagań prawnych oraz z podjęciem sformalizowanych działań. Należy jednak wyjaśnić, że proces ten jest zbliżony w przypadku każdego rodzaju spółki i daje się zobrazować następującym schematem:

• zawarcie umowy albo statutu spółki,
• wybór organów spółki, o ile pozostaje to konieczne,
• złożenie wniosku o rejestrację spółki do rejestru przedsiębiorców, czyli do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS),
• złożenie wniosku odnośnie rejestracji spółki jako podatnika podatku od towarów i usług.

Prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki handlowej jest bardzo popularne. Podstawowym rozróżnieniem dla spółek prawa handlowego jest podział na spółki osobowe,                 do których należą: spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo-akcyjne oraz spółki kapitałowe, do których zaliczane są: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, czyli popularne spółki      z o. o. i  spółki akcyjne.

Mając na uwadze źródła prawa, trzeba zaznaczyć, że powstanie i działalność spółek cywilnych reguluje Kodeks cywilny (KC) – Dz. U. z 1964 r. poz. 93, natomiast spółek handlowych – Kodeks spółek handlowych (KSH) – Dz. U. z 2000 r. poz. 1037. Do powstania spółki cywilnej dochodzi       w rezultacie umowy, na podstawie której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, przez działania w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa w tym przypadku powinna być zawarta w formie pisemnej dla celów dowodowych. Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej. Jej rejestracja nie odbywa się w KRS-ie, ale podlega wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji  o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Do rejestracji spółki cywilnej nie jest wymagany kapitał.

Definicję samej spółki jawnej formułuje przepis art. 22 § 1 KSH, uznając ją za spółkę osobową,       która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Jest ona wzorcowym przykładem spółki osobowej. Dlaczego? Otóż same przepisy KSH odsyłają do regulacji,               które normują problematykę spółki jawnej, traktując ją jako modelowy wzór spółki osobowej. Przepisy regulujące pozostałe spółki osobowe mają raczej charakter wyrywkowy. I tak przepis art. 89 KSH stanowi, że: „W sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale do spółki partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej”. Podobnie przepis art. 103 KSH mówi, że: „W sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej”.

• wiersz Lis i jaskółka, Brzechwa, Sto bajek, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2015.

Trzeba nadmienić, że za zobowiązania spółki jawnej odpowiada głównie sama spółka, co stanowi rezultat przyznania jej podmiotowości prawnej. Odpowiedzialność jest także po stronie wspólników spółki. Jest to odpowiedzialność o charakterze osobistym, nieograniczonym i solidarnym.                  Za zobowiązania spółki jawnej odpowiada każdy ze wspólników całym swoim majątkiem bez ograniczeń solidarne z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Oznacza to, że wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Jak dochodzi do powstania spółki? Na przykładzie spółki jawnej można wyróżnić dwa sposoby – pierwotny, kiedy spółka jawna wynika z zamierzenia wspólników, co wiąże się z zawarciem umowy oraz z wpisem do rejestru (vide art. 25¹ § 1 KSH) oraz pochodny, gdy powstanie spółki jawnej następuje wskutek przekształcenia innej spółki (np. spółki cywilnej, albo spółek prawa handlowego).

Umowa spółki jawnej powinna zostać zawarta na piśmie pod rygorem nieważności. Stronami umowy spółki jawnej mogą być: osoby fizyczne, osoby prawne lub tzw. ułomne osoby prawne. Rejestracja spółki jawnej ma miejsce z chwilą wpisu do rejestru, a zgłoszenie spółki do rejestru stanowi zarówno prawo, jak i obowiązek każdego ze wspólników. Złożenie wniosku powinno odbyć się w ciągu 7 dni od daty zawarcia umowy do sądu rejestrowego właściwego z uwagi na siedzibę spółki. Zgłoszenie jest dokonywane na stosownym urzędowym formularzu, któremu towarzyszą odpowiednie załączniki w formie dodatkowych formularzy.

W świetle przepisu art. 26 § 1 KSH zgłoszenie spółki jawnej do sądu rejestrowego powinno zawierać:

• firmę, siedzibę i adres spółki,
• przedmiot działalności spółki,
• nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń,
• nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji.

Uwzględniając rozwój technologii elektronicznej, ustawodawca wprowadził od dnia 15 stycznia 2015 r. rejestrację spółki za pomocą systemu teleinformatycznego udostępnionego przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Z kolei spółka partnerska jest spółką osobową, na którą składają się wspólnicy (partnerzy),         a ich celem jest wykonywanie wolnego zawodu w spółce prowadzonej przez przedsiębiorstwo          pod własną firmą. Jest to spółka korzystna dla takich zawodów jak np.: adwokaci, architekci, księgowi, czy doradcy inwestycyjni. Spółka partnerska powstaje w wyniku działania wyłącznie osób uprawnionych  do wykonywania wolnego zawodu (vide art. 88 KSH), tak więc partnerami mogą być jedynie osoby fizyczne, a jej przeznaczeniem musi być wykonywanie wolnego zawodu.

Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności,                    Rejestracja spółki partnerskiej polega na wpisaniu jej do rejestru. Wpis ma charakter konstytutywny, czyli prawotwórczy – z jego chwilą powstaje spółka.

Odnośnie odpowiedzialności za zobowiązania spółki partnerskiej to należy przywołać przepis art. 95 KSH, który wyłącza odpowiedzialność osobistą partnera za zobowiązania spółki, które:

• powstały w związku z osobistym wykonywaniem wolnego zawodu przez pozostałych partnerów,
• powstały na skutek działań i zaniechań osób świadczących pracę lub inne usługi dla spółki, a które przy ich wykonywaniu podlegają kierownictwu innego partnera.

Jeśli chodzi o zobowiązania, które nie zostały objęte powyższym wyłączeniem, to partnerzy ponoszą odpowiedzialność jak wspólnicy w spółce jawnej, czyli w sposób osobisty, nieograniczony, solidarny i subsydiarny.

Spółka komandytowa jest spółka osobową, której zadaniem jest prowadzenie przedsiębiorstwa        pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) pozostaje ograniczona. Założenie spółki odbywa się poprzez zawarcie umowy, a następnie dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców. Umowa spółki komandytowej powinna zostać zawarta za pomocą aktu notarialnego, czego wymaga przepis art. 106 KSH. Samo jej powstanie ma miejsce z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców.

Zgłoszenie spółki do sądu rejestrowego powinno zawierać:

• firmę, siedzibę i adres spółki,
• przedmiot działalności spółki,
• nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz odrębnie nazwiska i imiona oraz firmy (nazwy) komandytariuszy, a także okoliczności dotyczące ograniczenia zdolności wspólnika do czynności prawnych, jeżeli takie istnieją,
• nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji, a w przypadku, gdy komplementariusze powierzyli tylko niektórym spośród siebie prowadzenie spraw spółki – wskazanie tej okoliczności,
• sumę komandytową.

Definicja spółki komandytowej ujęta w przepisie art. 102 KSH wskazuje, że komplementariusz odpowiada bez ograniczenia za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli. Każdy komplementariusz odpowiada za zobowiązania spółki swoim majątkiem osobistym (czyli tak jak wspólnik w spółce jawnej). Jest to odpowiedzialność o charakterze nieograniczonym, solidarnym i subsydiarnym. Z kolei komandytariusz odpowiada wobec wierzycieli spółki do górnej granicy sumy komandytowej,         która jest określona kwotowo.

Spółka komandytowo – akcyjna jest spółką osobową mającą za zadanie prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Spółka komandytowo-akcyjna powstaje po podpisaniu statutu w momencie wpisania do rejestru lub w sposób następczy, czyli na skutek przekształcenia spółki handlowej          lub cywilnej, a zatem tak jak w przypadku pozostałych spółek osobowych. Statut spółki powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego, jak również powinien być podpisany przez co najmniej wszystkich komplementariuszy.

Specyfika spółki komandytowo – akcyjnej wyraża się w połączeniu cech typowych dla spółek osobowych i kapitałowych. Jednym z typowych elementów jest kapitał zakładowy, którego minimalna wartość wynosi 50 tys. zł. W spółce komandytowo – akcyjnej funkcjonują akcje zwykłe               i uprzywilejowane. Trzeba odpowiednio stosować przepisy odnoszące się do akcji w spółce akcyjnej. W praktyce prowadzenie biznesu w formie spółki komandytowo – akcyjnej jest korzystne                 dla przedsiębiorców, którzy nie dysponują wystarczającymi funduszami na realizację pomysłu –       jako jedyna ze spółek osobowych emituje akcje.

Statut spółki komandytowo – akcyjnej powinien zostać sporządzony w formie aktu notarialnego,    a następnie podpisany przez co najmniej wszystkich komplementariuszy. Wśród elementów obligatoryjnych należy wymienić m. in.:

• firmę i siedzibę spółki,
• przedmiot działalności spółki,
• oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego z komplementariuszy oraz ich wartość.

W świetle definicji za zobowiązania spółki odpowiada każdy komplementariusz (również i ten, który ma równocześnie statut akcjonariusza – przepis art. 132 § 2 KSH). Nowy komplementariusz  ponosi odpowiedzialność również za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go do rejestru, o czym mówi przepis art. 136 § 3 KSH). Odpowiedzialność komplementariuszy w spółce komandytowo – akcyjnej wyróżnia się tymi samymi cechami co odpowiedzialność wspólników          w spółce jawnej (jest nieograniczona, solidarna i subsydiarna). Z kolei akcjonariusz nie ponosi odpowiedzialności w stosunku do osób trzecich za zobowiązania spółki – stanowi o tym przepis art. 135 KSH. Akcjonariusz odpowie za skutki dokonanej przez siebie czynności prawnej tylko w ściśle określonych przepisami sytuacjach.

Spółki kapitałowe są spółkami prawa handlowego posiadającymi kapitał zakładowy, osobowość prawną i własny majątek, który pozostaje odrębny od majątku osobistego wspólników,                   bądź akcjonariuszy. O ile spółki osobowe muszą być utworzone przez co najmniej dwóch wspólników, to przy spółce kapitałowej może pojawić się tylko jeden wspólnik. Jedną z kluczową różnic jest odpowiedzialność wspólników – w spółce osobowej odpowiadają oni osobiście za jej zobowiązania majątkiem osobistym, natomiast w spółce kapitałowej wspólnicy odpowiadają tylko mieniem, które zainwestowali.

Spółka z o. o. została unormowana w art. 151 – 300 KSH. Jest spółką kapitałową, co oznacza,            że stanowi osobę prawną odpowiadającą swoim majątkiem za własne zobowiązania. Minimalny kapitał zakładowy wynosi 5 tys. zł. Umowa spółki musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy wywołuje bezwzględną nieważność umowy.  Zgłoszenia spółki dokonuje sam zarząd. Podkreślenia wymaga, iż zawiązanie spółki z o. o. musi zostać zgłoszone do sądu rejestrowego – spółka z o. o. powstaje dopiero z momentem wpisu do KRS.

Ustawodawca przewidział dwie kategorie odpowiedzialności cywilnoprawnej w spółce z o. o., czyli:

• odpowiedzialność wobec spółki,
• odpowiedzialność wobec wierzycieli za zobowiązania spółki.

Spółka z o. o. jako osoba prawna może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, jak również pozywać i być pozywana oraz samodzielnie odpowiadać za swoje zobowiązania. Odpowiedzialność za zobowiązania dotyczy całego majątku spółki i w tym zakresie pozostaje nieograniczona. Co do zasady, wspólnicy działający w spółce z o. o. nie odpowiadają za jej zobowiązania, o czym traktuje przepis art. 151 § 4 KSH.

Do powstania spółki akcyjnej koniecznym pozostaje: zawiązanie spółki, w tym podpisanie statutu przez założycieli, wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, utworzenie zarządu i rady nadzorczej oraz wpisu do rejestru. Statut spółki akcyjnej, który powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego, jest podstawowym aktem regulującym funkcjonowanie i strukturę organizacyjną spółki akcyjnej, trafnie określanym jako „konstytucja spółki”. Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 100 tys. zł. Jest on podzielony         na akcje.

Zawiązanie spółki akcyjnej stanowi proces, który jest złożony z kilku czynności, wśród których trzeba wskazać: wyrażenie przez założycieli zgody na zawiązanie spółki oraz na brzmienie statutu,    zaś w dalszej kolejności podpisanie statutu przez założycieli oraz objęcie akcji przez akcjonariuszy. Następuje ustanowienie zarządu i rady nadzorczej, a także wpis do rejestru.

. Zgłoszenie spółki akcyjnej do rejestru powinno zawierać:

• firmę, siedzibę, adres, przedmiot działalności, czas trwania, wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji, wysokość kapitału docelowego spółki,
• liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania,
• informację o tym, jaka część kapitału została wniesiona do spółki przed jej rejestracją,
• nazwiska i imiona członków zarządu, rady nadzorczej oraz sposób reprezentowania spółki,
• jeżeli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne – zaznaczenie tej okoliczności,
• pismo przeznaczone do ogłoszenia spółki,
• okoliczności przyznania uprawnień osobistych określonym akcjonariuszom lub tytuły uczestnictwa w dochodach lub majątku spółki niewynikające z akcji.

W polskim prawie handlowym rozbudowane kompetencje członków zarządu spółki akcyjnej zostały powiązane z ich surową odpowiedzialnością o charakterze tak cywilno- jak i karnoprawnym. Spółka akcyjna, która poniesie szkodę na skutek zawinionego, bezprawnego lub sprzecznego              ze statutem działania lub zaniechania członka zarządu ma prawo wytoczyć powództwo o jej naprawienie.

Warto jeszcze przypomnieć, że w dniu 15 marca 2018 r. weszły zmiany do Ustawy o KRS z dnia 20 sierpnia 1997 r.,  na podstawie których wprowadzono obowiązek składania w KRS informacji na temat adresów do doręczeń osób związanych z polskimi spółkami. Te nowe obowiązki odnoszą się do składania sądowi rejestrowemu informacji odnośnie:

• osób reprezentujących podmioty wpisane do KRS, w tym przede wszystkim członków zarządów, likwidatorów oraz prokurentów,
• osób reprezentujących członków organów lub osób uprawnionych do powoływania zarządu spółki oraz adresy do doręczeń osób wskazanych powyżej, gdy wspólnikiem spółki jest osoba prawna, należy podać imiona i nazwiska, a także adresy do doręczeń członków organu uprawnionego do reprezentowania tej osoby prawnej.

Celem wprowadzonych zmian jest wzmocnienie skuteczności wezwań wysyłanych przez KRS           do członków zarządów, likwidatorów, czy prokurentów polskich spółek, a także do osób odpowiedzialnych za wybór lub powołanie organu uprawnionego do reprezentowania spółek kapitałowych. Niezastosowanie się do wezwania wysłanego przez sąd może grozić nałożeniem grzywny.

Przybliżone powyżej kwestie związane z rejestracją spółki należą do złożonych, a stojące       za nimi przepisy prawa i orzecznictwo sądowe wymagają wiedzy prawniczej. Aby uniknąć błędów podczas rejestracji spółki, warto powierzyć to zadanie specjalistom, którzy nie tylko zajmą się doradztwem odnośnie doboru najkorzystniejszej formy prawnej spółki, ale także przygotowaniem projektu treści aktu założycielskiego danej spółki, weryfikacją treści umów łączących wspólników,                          czy reprezentowaniem spółki w postępowaniu o wpis do rejestru przedsiębiorców KRS.