Łączenie spółek stanowi instrument, dzięki któremu można zwiększyć skuteczność przedsiębiorstwa. W rozumieniu prawa handlowego połączenie to nic innego jak przeniesienie majątku jednej spółki na inną spółkę. Należy w tym miejscu przypomnieć o rozróżnieniu między spółkami kapitałowymi, do których są zaliczane spółki akcyjne i spółki z o. o., a spółkami osobowymi, do których należą: spółki jawne, partnerskie, komandytowe i komandytowo – akcyjne. Spółki kapitałowe mogą łączyć się między sobą, jak również ze spółkami osobowymi, ale spółka osobowa nie może być spółką przejmującą, ani spółką nowo zawiązaną. Natomiast spółki osobowe mogą łączyć się pomiędzy sobą jedynie przez zawiązanie spółki kapitałowej. Nie jest możliwe połączenie spółki w likwidacji, która zainicjowała podział majątku, ani spółki w likwidacji.

Przepisy prawa zakładają zatem, że między spółkami dochodzi do procesów transformacyjnych. Jednym z nich jest właśnie łączenie spółek. Jest ono ujęte w Kodeksie spółek handlowych. Ustawa określa dokładnie, jakie podmioty są objęte łączeniem oraz ustala procedurę samego łączenia.

Kodeks spółek handlowych zakreśla granice podmiotowe w obszarze łączenia spółek. W takim przypadku należy mówić o spółce przejmowanej i spółce przejmującej. Jak już zostało zasygnalizowane, łączyć się mogą spółki kapitałowe między sobą, spółki kapitałowe z osobowymi,     (ale w tej sytuacji spółka osobowa nie może być spółką przejmującą lub nowo zawiązaną), czy spółka kapitałowa ze spółką zagraniczną, spółka komandytowo – akcyjna ze spółką zagraniczną.

Przepisy prawa zakładają, że sposoby łączenia mogą odbywać się przez:

• przejęcie, co polega na przeniesieniu całego majątku spółki przejmowanej na inną spółkę (określaną mianem spółki przejmującej) w zamian za udziały lub akcje, które przejmująca wydaje wspólnikom ze strony spółki przejmowanej,
• przez zawiązanie nowej spółki – ten sposób opiera się  na związaniu spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek w zamian za udziały lub akcje nowej spółki. Dodatkowo, wspólnicy spółki przejmowanej lub spółek łączących się przez zawiązanie mogą dostać obok udziałów lub akcji spółki przejmującej lub nowo zawiązanej, dopłaty w określonej wysokości. Nie przekraczają one 10% wartości bilansowej przyznanych udziałów lub akcji.

Poprzez zastosowanie jednego z wymienionych sposobów dochodzi do łączenia spółek. Połączenie następuje z dniem wpisania połączenia do rejestru. Wpis taki wywołuje skutek wykreślenia spółki przejmowanej, albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki.

Procedura

Łączenie się spółek kapitałowych wiąże się ze sporządzeniem w formie pisemnej planu połączenia. Musi być on uzgodniony między łączącymi się spółkami. Plan taki powinien być zgłoszony do rejestru oraz ogłoszony nie później, niż na miesiąc przez datą zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, na którym ma zostać podjęta uchwała odnośnie połączenia. Plan podlega badaniu przez biegłego rewidenta pod kątem poprawności i rzetelności.

Biegły sporządza na paśmie szczegółową opinię. Jeżeli wszyscy wspólnicy zgodzą się, to można odstąpić od badania planu przez biegłego rewidenta.

Niezbędnym jest także przygotowanie przez zarząd każdej z łączących się spółek sprawozdania w formie pisemnej. Sprawozdanie posiada w swej treści uzasadnienie połączenia, jego podstawy prawne, a także przyczyny ekonomiczne. Dodatkowo, zarząd każdej z łączących się spółek ma obowiązek informować zarządy spółek pozostałych o istotnych zmianach względem aktywów i pasywów, które nastąpiły między dniem sporządzenia planu połączenia a dniem powzięcia uchwały o połączeniu.

Od tych obowiązków także można odstąpić, jeśli wszyscy wspólnicy wyrażą na to zgodę.
Zarządy są również zobligowane do zawiadomienia wspólników. Istnieje obowiązek dwukrotnego zawiadomienia: pierwsze powinno być dokonane nie później, niż na miesiąc przez planowanym dniem powzięcia uchwały co do połączenia, a drugie w odstępie nie krótszym, niż dwa tygodnie od daty pierwszego zawiadomienia.

Łączenie się spółek wiąże się z wymogiem powzięcia odpowiedniej uchwały zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia każdej z łączących się spółek. Uchwała taka powinna zostać podjęta większością 3/4 głosów reprezentujących co najmniej ½ kapitału zakładowego. Umowa lub statut spółki mogą określać jednak bardziej rygorystyczne wymogi. Uchwała zgłaszana jest do sądu rejestrowego.

Dopuszczalne jest także połączenie bez powzięcia uchwały o połączeniu, jeśli spółka przejmująca posiada udziału lub akcje o łącznej wartości nominalnej nie niższej, niż 90% kapitału zakładowego spółki przejmowanej, ale nie obejmującej całego jej kapitału.

Procedura łączenia jest nieco uproszczenia, gdy dochodzi do łączenia spółek osobowych (poprzez zawiązanie nowej spółki kapitałowej).

Skutki połączenia spółek dzielą się na kilka grup:

• następstwa w zakresie praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym – w tym przypadku dochodzi do tzw. sukcesji uniwersalnej; spółka przejmująca lub spółka nowo zawiązana wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej lub spółek łączących się w drodze zawiązania nowej spółki,
• skutki o charakterze administracyjnoprawnym – na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną przechodzą w szczególności zezwolenia, koncesje, ulgi spółki przejmowanej (lub spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki), ograniczenia mogą tu wynikać z ustawy lub decyzji o udzieleniu zezwolenia, koncesji, ulgi,
• skutki w zakresie praw udziałowych – co do zasady, prawa udziałowe wspólników (którzy stają się wspólnikami nowych spółek) przechodzą na nich ze spółki przejmowanej,
• skutki w zakresie praw i obowiązków pracowniczych – następuje przejście zakładu pracy na podstawie przepisu art. 231 Kodeksu pracy,
• następstwa w zakresie odpowiedzialności – członkowie zarządu, rady nadzorczej oraz likwidatorzy łączących się spółek ponoszą odpowiedzialność w stosunku do wspólników tych spółek solidarnie z tytułu szkód wyrządzonych poprzez działanie lub zaniechanie sprzeczne z prawem, umową lub statutem spółki, chyba że nie ponoszą winy.

Jak doprowadzić do połączenia spółki? Konieczny jest wybór jednego ze sposobów połączenia. Z reguły będzie to połączenie dokonywane przez przejęcie. Następnie należy przeprowadzić pisemne ustalenia między zarządami łączących się spółek względem planu połączenia. Taki plan musi być zgłoszony do sądu rejestrowego właściwego według siedziby spółki przejmującej lub spółki, która ma zostać zawiązana w miejsce łączących się spółek wraz z wnioskiem o zbadanie go przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności (nie jest to wymogiem, jeżeli wszyscy wspólnicy każdej z łączących się spółek zgodzili się, aby zaniechać przeprowadzenia badania planu przez biegłego).

Sąd rejestrowy wylicza wynagrodzenie za pracę biegłego oraz zatwierdza jego wydatki. Spółki, które się łączą, powinny dobrowolnie uregulować niezbędne należności w terminie dwóch tygodni,     w przeciwnym bowiem razie sąd rejestrowy uzyska je w trybie przewidzianym dla egzekucji opłat sądowych.

Zgłoszenie planu połączenia powinno zawierać:

• projekt uchwał odnośnie połączenia spółek,
• projekt zmian umowy albo statutu spółki przejmującej, bądź projekt umowy, albo statutu spółki nowo zawiązanej,
• ustalenie wartości majątku spółki przejmowanej, bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia,
• oświadczenie zawierające informację o sytuacji księgowej spółki.

Plan połączenia powinien zostać opublikowany w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nie później, niż na miesiąc przed datą zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia, na którym ma być podjęta uchwała o połączeniu, chyba że spółka w takim samym terminie przedstawi na swojej stronie internetowej do publicznej wiadomości plan połączenia.

Kolejną czynnością powinno być dwukrotne zawiadomienie wspólników w formie przewidzianej odnośnie zwoływania zgromadzeń wspólników w spółce z o. o. lub walnych zgromadzeń w spółce akcyjnej. Zawiadomienie powinno posiadać numer Monitora Sądowego i Gospodarczego, w którym zamieszczone zostało ogłoszenie odnośnie planu połączenia.