Bankowe tytuły egzekucyjne (dalej: b.t.e.) wystawiane na podstawie art. 96 – 98 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (tekst jednolity Dz. U. z 2015 r., poz. 128; dalej Pr. Bank.) stanowiły do tej pory łatwą i szybką metodę odzyskiwania przez banki swoich należności. Zgodnie z uchylonym już art. 96 ust.1 Pr. Bank. na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych, banki mogły wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne. Przepis art. 97 ust. 1 Pr. Bank. wskazywał ponadto, że bankowy tytuł egzekucyjny mógł być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia.

Wskazane powyżej, a także inne przepisy art. 96 – 98 Pr. Bank. zostały uchylone ustawą z dnia 25 września 2015 roku o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Z 2015r., poz. 1854). Uchwalenie przez parlament ustawy uchylającej b.t.e. wynikało z konieczności dostosowania prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 kwietnia 2015 roku (sygn. akt. P 45/12) który uznał przepisy art. 96 ust. 1 a także 97 ust. 2 Pr. Bank. za niezgodne z Konstytucją.

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny „Możliwość wystawiania b.t.e. jest szczególnym przywilejem banków, pozwalającym im egzekwować wierzytelności z pominięciem fazy postępowania rozpoznawczego przed sądem. Tytuły te muszą spełniać liczne wymogi prawne.” (treść uregulowana w art. 96 ust. 2 Pr. Bank.). Trybunał Konstytucyjny podkreślił w orzeczeniu jak w rzeczywistości wyglądała procedura i w jaki sposób niekonstytucyjne przepisy prowadziły do pozbawienia dłużnika środków obrony. Bank, w celu zaopatrzenia b.t.e. w klauzulę wykonalności, składał do właściwego sądu stosowny wniosek, który sąd rozpatrywał w składzie jednoosobowym (art. 782 § 1 k.p.c.) w ciągu trzech dni (art. 7811 k.p.c.). W postępowaniu tym sąd badał tylko, czy dłużnik skutecznie poddał się egzekucji oraz czy objęte b.t.e. roszczenie wynikało z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności (art. 7862 § 1 k.p.c.). Po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności b.t.e. stawał się tytułem wykonawczym, czyli podstawą prowadzenia egzekucji przez komornika (art. 776 k.p.c.).

Jak wskazał Trybunał, „dłużnik na tym etapie dochodzenia roszczeń przez bank nie ma środków obrony. Formalnie może odwołać się od postanowienia sądu o nadaniu b.t.e. klauzuli wykonalności, lecz w praktyce jest to niewykonalne, gdyż żaden przepis nie przewiduje obowiązku banku zawiadomienia dłużnika o wystawieniu b.t.e. i o wniesieniu wniosku o nadanie mu klauzuli wykonalności ani obowiązku sądu zawiadomienia go o wszczęciu postępowania klauzulowego lub nadaniu klauzuli wykonalności.”

Pozbawienie strony skutecznego prawa do obrony było tylko jednym z argumentów postawionych przez Trybunał. TK uznał, że b.t.e., zaburzało proporcje domniemanej równości stron podczas sporu: „Prawo wystawienia, na podstawie własnych ksiąg i innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych oraz pisemnego oświadczenia klienta o poddaniu się egzekucji, własnego tytułu egzekucyjnego, oznacza, że bank nie musi, tak jak klient, dochodzić swoich roszczeń wobec klienta, wynikających z czynności bankowych, przed sądem. Nie musi sporządzać pozwu, wnosić sądowej opłaty stosunkowej, gromadzić i przedstawiać dowodów. Występuje tylko do sądu z wnioskiem o nadanie swojemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności.”

Istotną do rozważenia kwestią pozostaje, jakie skutki w dalszej perspektywie spowoduje likwidacja b.t.e. Jak przyznają w uzasadnieniu projektodawcy ustawy nowelizującej prawo bankowe (Sejm Rzeczypospolitej VII Kadencja, Druk nr 3425) wejście w życie nowych przepisów spowoduje konieczność dostosowania przez banki polityki w zakresie oceny ryzyka kredytowego oraz ustawiania nowych zabezpieczeń dla przyszłych kredytobiorców: „Regulacja może wpłynąć na wzrost ryzyka kredytowego, związany z utrudnionym i bardziej czasochłonnym, w stosunku do stanu obecnego, procesem dochodzenia roszczeń. Banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe będą bowiem zobligowane do prowadzenia egzekucji wierzytelności w procesie sądowym.”

Jednocześnie zwracają uwagę, że wejście w życie ustawy będzie miało pozytywny wpływ na sytuację klientów banków ze względu na „wyrównanie pozycji podmiotu profesjonalnego i jego klienta w postępowaniu egzekucyjnym. Brak możliwości wystawiania tytułów egzekucyjnych spowoduje konieczność prowadzenia przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe postępowania egzekucyjnego w postępowaniu sądowym. Zapewni to dłużnikom tych instytucji prawo do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd”.

Mimo krytycznych uwag kierowanych pod adresem b.t.e. należy przyznać, że ustawodawca wprowadzając b.t.e. na mocy ustawy Pr. Bank. w 1997 roku, dążył do jak najsprawniejszego rozwiązania problemu z reguły jednak bezspornych zaległości płatniczych klienta w stosunku do banku. Wiceprezes Związku Banków Polskich na konferencji prasowej po ogłoszeniu kwietniowego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, powołując się na dane Ministerstwa Sprawiedliwości, stwierdził, że w 2009 roku, w szczycie kryzysu, w Polsce zostało wystawionych ok. 900 tys. bankowych tytułów egzekucyjnych. Na krótko przed wejściem w życie zmian liczba b.t.e wystawianych przez banki wynosiła ok. 300-500 tysięcy rocznie. Należy liczyć się z tym, że od momentu wejścia przepisów likwidujących b.t.e. w życie banki pozbawione możliwości ich wystawienia są zmuszone wszczynać postępowania, które będą trwały wiele lat.

Podczas prac w Sejmie nad ustawą z dnia 25 września 2015 roku o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, uchylającą przepisy o b.t.e., posłowie przyjęli także korzystną dla banków poprawkę, dotyczącą limitów kosztów sądowych uiszczaną przez banki. W myśl złożonej poprawki do ustawy, w sprawach o roszczenia wynikające z czynności bankowych opłata stosunkowa wynosi 5 proc. wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 zł i nie więcej niż 1000 zł. W Senacie te zmiany zostały uznane za zbyt daleko idące, dlatego przyjęto, że objęcie niższą kwotą opłaty od pozwu kosztów sądowych powinny obowiązywać jedynie w sporach z konsumentami. Sejm odrzucił poprawki Senatu, uznając że banki przy każdym postępowaniu sądowym będą maksymalnie płaciły 1000 zł kosztów sądowych (art. 13 ust. 1a ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025).

Ponadto wskazana ustawa zawiera także zmiany w zakresie obowiązków banków dotyczących restrukturyzacji zadłużenia kredytobiorców. W myśl art. 1 ust 2 ustawy o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Z 2015r., poz. 1854), art. 75 ust. 1 Pr. Bank. otrzymał nowe brzmienie zgodnie z którym w przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może, z zastrzeżeniem art. 75c, obniżyć kwotę przyznanego kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Na podstawie art. 1 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy – Prawo bankowe nowe brzmienie otrzymał art. 75c ust. 1, zgodnie z którym jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych. W wezwaniu bank informuje kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Wówczas bank powinien, na wniosek kredytobiorcy, umożliwić restrukturyzację zadłużenia, której szczegółowe warunki i termin spłaty kredytu powinny zostać uzgodnione przez bank i kredytobiorcę. Co więcej, w przypadku odrzucenia wniosku kredytobiorcy o restrukturyzacje zadłużenia, bank obowiązany jest przekazać szczegółowe wyjaśnienia wskazujące przyczyny odrzucenia wniosku.

Bez względu na argumenty zwolenników b.t.e. jak i jego przeciwników, z całą pewnością usunięcie tej instytucji z porządku prawnego przyniesie rewolucyjne zmiany w polskim prawie bankowym i w relacji bank – klient.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca miał obowiązek uchylić niekonstytucyjne przepisy art. 96 – 98 Pr. Bank. do dnia 1 sierpnia 2016 roku. Jednakże Sejm w ustawie z 25 września 2015 roku, na mocy której zlikwidowany został b.t.e., zdecydował o utracie mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów przed terminem wskazanym w wyroku Trybunału, tj. w terminie 14 dni od wejścia ustawy w życie. Ustawa weszła w życie w terminie 14 dni od dnia publikacji, tj. 27 listopada 2015 roku, tym samym uchylając przepisy o b.t.e.