Dnia 28 kwietnia 2013 roku weszła w życie ustawa z dnia 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 403), która zastąpiła poprzednio obowiązującą ustawę z dnia 12 czerwca 2003 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2003 r., br 139, poz. 1323 ze zm.).

Celem ustawy jest przeciwdziałanie tzw. zatorom płatniczym poprzez wprowadzenie instrumentów wspomagających zmniejszanie opóźnień w zapłacie należności oraz dyscyplinujących strony do stosowania krótkich terminów płatności. Ustawa stanowi implementację do polskiego systemu prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (Dz. Urz. UE L 2011 Nr 48, str. 1)

Nowa ustawa częściowo doprecyzowuje i modyfikuje rozwiązania z poprzedniej ustawy, a częściowo wprowadza mechanizmy całkowicie nowe. Zgodnie z obecną ustawą zasadą jest, że jeżeli w profesjonalnym obrocie (z wyłączeniem transakcji z podmiotem publicznym będącym podmiotem leczniczym) strony przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego (podobne rozwiązanie funkcjonowało w poprzedniej ustawie). Natomiast w przypadku gdy termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe, po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego (podobne rozwiązanie funkcjonowało w poprzedniej ustawie).

Jeżeli natomiast wierzyciel spełnił swoje świadczenie i nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie albo w wezwaniu do zapłaty skierowanym do dłużnika, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty przysługują mu tzw. odsetki podatkowe (podobny mechanizm funkcjonował na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy). Ich stawka jest równa sumie 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, ustalanej zgodnie z przepisami o Narodowym Banku Polskim, i 2%, z tym że stawka ta nie może być niższa niż 8%. Obecnie stopa odsetek podatkowych wynosi 11,5%. Natomiast stopa odsetek ustawowych, których wierzyciel może domagać się za okres opóźnienia w zapłacie na podstawie zasad ogólnych, wynosi 13%. Przy obecnych stopach zatem sięganie przez przedsiębiorców po żądanie odsetek podatkowych (a nie ustawowych) jest pozbawione sensu. Niemniej jednak wysokości stóp odsetek podatkowych i ustawowych są zmienne, a więc możliwe, że za jakiś czas odsetki podatkowe będą wyższe od ustawowych, a wtedy ich otrzymanie od dłużnika może przynieść wymierne korzyść.

Termin zapłaty określony w umowie co do zasady nie może przekraczać 60 dni (a w transakcjach, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, 30 dni, z tym że jeżeli jednak dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym termin nie może przekraczać 60 dni), liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi. Określenie dłuższych terminów płatności możliwe jest jedynie w wyjątkowych przypadkach (a w transakcjach z podmiotami publicznymi może to nastąpić maksymalnie do 60 dni). Jeżeli w umowie zastrzeżono termin zapłaty dłuższy niż dopuszczalne odpowiednio 60 albo 30 dni, wierzyciel, który spełnił swoje świadczenie, może żądać odsetek podatkowych po upływie odpowiednio 60 albo 30 dni.

Nowa ustawa wprowadza zasadę, że jeżeli strony transakcji handlowej przewidziały w umowie zbadanie towaru lub usługi celem potwierdzenia zgodności towaru lub usługi z umową, czas trwania tego badania nie może być sprzeczny ze społeczno-gospodarczym celem umowy i zasadami współżycia społecznego oraz musi być obiektywnie uzasadniony, biorąc pod uwagę właściwość towaru lub usługi, i nie może przekraczać 30 dni, liczonych od dnia otrzymania towaru lub usługi. W takim przypadku jeżeli dłużnik otrzymał fakturę lub rachunek, potwierdzające dostawę towaru lub wykonanie usługi, przed dniem rozpoczęcia badania towaru lub usługi lub w trakcie tego badania, termin zapłaty jest liczony od dnia zakończenia badania towaru lub usługi.

Nowością jest zapis ustawy, zgodnie z którym wierzycielowi od dnia nabycia uprawnienia do odsetek podatkowych, bez wezwania, przysługuje od dłużnika z tytułu rekompensaty za koszty odzyskiwania należności równowartość kwoty 40 euro przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. W przypadku gdy koszty odzyskiwania należności poniesione z tytułu opóźnień w zapłacie w transakcji handlowej przekroczą wskazaną kwotę, wierzycielowi przysługuje zwrot tych kosztów, w tym kosztów postępowania sądowego, pomniejszonych o tę kwotę.

Do transakcji handlowych zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. W przypadku transakcji handlowych zawieranych w wyniku przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku – Prawo zamówień publicznych, wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy, także stosuje się przepisy dotychczasowe.