Wprowadzenie

W dobie masowej produkcji i globalnego obrotu towarami coraz częściej pojawiają się przypadki szkód spowodowanych przez wadliwe lub niebezpieczne produkty. Kwestia odpowiedzialności za takie zdarzenia jest uregulowana w Kodeksie cywilnym, który przewiduje szczególny reżim odpowiedzialności producenta – niezależny od winy.
Celem niniejszego artykułu jest omówienie podstawowych zasad tej odpowiedzialności oraz praktycznych konsekwencji dla producentów, dystrybutorów i konsumentów.

Podstawa prawna – art. 449¹–449¹¹ Kodeksu cywilnego

Polskie przepisy dotyczące odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez niebezpieczny produkt zostały wprowadzone do Kodeksu cywilnego w art. 449¹–449¹¹. Zgodnie z art. 449¹ §1 k.c., producent ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niebezpieczny produkt, niezależnie od tego, czy ponosi winę. Oznacza to, że jest to tzw. odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – wystarczy wykazać związek przyczynowy między wadą produktu a szkodą.

Co to jest „niebezpieczny produkt”?

Zgodnie z art. 449² k.c., produktem niebezpiecznym jest taki produkt, który nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, biorąc pod uwagę sposób jego użycia, przeznaczenie, sposób wprowadzenia do obrotu czy moment produkcji.

Niebezpieczeństwo produktu może wynikać m.in. z:

• błędu projektowego lub technologicznego,
• wad materiałowych,
• niewłaściwego oznakowania lub braku ostrzeżeń,
• błędnych instrukcji użytkowania.

Warto podkreślić, że sam fakt, iż produkt powoduje szkodę, nie przesądza jeszcze o jego niebezpiecznym charakterze – kluczowe jest to, czy produkt spełniał uzasadnione oczekiwania co do bezpieczeństwa.

Kto ponosi odpowiedzialność?

Odpowiedzialność za niebezpieczny produkt ponosi producent, ale Kodeks cywilny szeroko definiuje to pojęcie.
Za producenta uważa się nie tylko faktycznego wytwórcę towaru, ale również:

• producenta surowca lub części składowej,
• osobę, która umieszcza na produkcie swoje oznaczenie (markę, znak towarowy),
• importera wprowadzającego produkt na rynek polski.

Jeżeli nie można ustalić tożsamości producenta, odpowiedzialność może ponosić sprzedawca, o ile nie wskaże on w odpowiednim terminie osoby producenta lub swojego dostawcy (art. 449⁵ §3 k.c.).

Zakres odpowiedzialności

Odpowiedzialność producenta obejmuje szkody na osobie (np. uszczerbek na zdrowiu, śmierć) oraz szkody w mieniu – z wyłączeniem szkód w samym produkcie (art. 449⁷ k.c.).
Roszczenia z tego tytułu przedawniają się po 3 latach od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie odpowiedzialnej, jednak nie później niż po 10 latach od wprowadzenia produktu do obrotu (art. 449⁸ k.c.).

Kiedy producent nie odpowiada?

Kodeks cywilny przewiduje kilka przesłanek egzoneracyjnych, czyli sytuacji, w których producent może uwolnić się od odpowiedzialności (art. 449⁶ k.c.), m.in. gdy:

• nie wprowadził produktu do obrotu,
• produkt nie był przeznaczony na sprzedaż lub dystrybucję,
• niebezpieczeństwo pojawiło się dopiero po wprowadzeniu produktu do obrotu,
• stan wiedzy naukowej i technicznej w chwili wprowadzenia produktu nie pozwalał na wykrycie wady.

Podsumowanie

Odpowiedzialność za niebezpieczny produkt ma charakter surowy i obiektywny, dlatego przedsiębiorcy powinni wdrażać systemowe rozwiązania ograniczające ryzyko powstania szkód.
Z kolei konsumenci, którzy doznali uszczerbku w wyniku użycia wadliwego produktu, mogą dochodzić swoich praw bez konieczności udowadniania winy producenta.