W myśl art. 481 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Kodeks cywilny (t. j.: Dz. U. z 2014 r., poz.121 ze zm.) jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Poprzez takie wezwanie powstaje konieczność niezwłocznego wykonania świadczenia. Oznacza to, że roszczenie o zapłatę odsetek tytułem opóźnienia powstaje po upływie czasu do spełnienia określonego świadczenia głównego. Wierzyciel nabywa prawo do odsetek pierwszego dnia po upływie danego czasu, przy czym odsetki liczone są za każdy dzień opóźnienia oddzielnie.

Przepis art. 481 § 2 k.c., stanowi, że w przypadku braku określenia z góry stopy odsetek za opóźnienie, należą się odsetki ustawowe. Ponadto, jeżeli wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetki za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Strony w umowie mogą określić inną wysokość odsetek w razie opóźnienia się ze świadczeniem pieniężnym przez jedną z nich i wówczas będą obowiązywały pomiędzy nimi odsetki umowne. Przy ustaleniu wyższych odsetek strony nie mogą jednak przekroczyć odsetek maksymalnych określonych w art. 359 § 2¹ k.c., które wynoszą czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego NBP.

Obok odsetek ustawowych najczęstsze zastosowanie znajdują odsetki podatkowe. Na podstawie przepisów ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2013 r., poz. 403), jeżeli dłużnik nie dokona w określonym terminie zapłaty na rzecz wierzyciela, który spełnił określone w umowie świadczenie niepieniężne, wierzycielowi przysługują, bez wezwania, odsetki w wysokości odsetek za zwłokę określanej na podstawie art. 56 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749, z późn. zm.6)), chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 września 2014 roku, I ACa 287/14 przyjęto, że w przypadku braku wskazania rodzaju odsetek za opóźnienie w umowie, dłużnik  w transakcji handlowej zobowiązany będzie do zapłaty odsetek podatkowych na mocy uregulowań powołanej ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, której przepisy zdaniem Sądu   stanowią lex specialis wobec przepisów Kodeksu cywilnego o odsetkach.

Dotychczas w praktyce sądowej dominowało stanowisko, że wierzyciel może wybrać, czy zażąda odsetek ustawowych czy podatkowych (o ile są spełnione przesłanki do żądania odsetek podatkowych). Taka interpretacja zgodna jest z celem uchwalenia ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, którym było zwalczanie pogłębiającego się problemu zatorów płatniczych przez wprowadzenie instrumentów wspomagających zmniejszanie opóźnień w zapłacie należności oraz dyscyplinujących strony do stosowania krótkich terminów zapłaty (por.  uzasadnienie projektu ustawy, nr druku 1001, Sejm RP VII kadencji). Ustawa zmierzając do realizacji tego celu uprzywilejowała pozycję wierzyciela, dając mu uprawnienie do wyboru, jakiego rodzaju odsetek będzie się domagać od dłużnika.  Wobec jednak stanowiska przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w ww. wyroku nie ma pewności, jak w dalszym ciągu będzie kształtować się linia orzeczenia w omawianej kwestii. Aby uniknąć wątpliwości na etapie sporu, można w umowie przewidzieć odpowiednie postanowienie, które jednoznacznie będzie określać sposób liczenia odsetek, np. można postanowić, że wierzycielowi przysługują odsetki ustawowe za okres opóźnienia, w którym ich stopa jest wyższa od odsetek podatkowych oraz odsetki podatkowe za okres opóźnienia, w którym ich stopa jest wyższa lub równa odsetkom ustawowym.