Optymalizacja podatkowa jest pojęciem, które nie posiada swojej definicji w przepisach prawa podatkowego. W praktyce jest to zespół czynności pozostających w zgodzie z prawem mających na celu zmniejszenie obciążeń podatkowych lub uniknięcie płacenia podatków w zakresie dozwolonym przez obowiązujące przepisy prawa. Optymalizacja może obejmować zobowiązania wynikające z różnego typu podatków – CIT, PIT, czy VAT. Należy jeszcze raz podkreślić, że optymalizacja powinna obejmować działania podatnika pozostające w zgodzie z literą prawa. Wybór właściwej metody optymalizacji podatkowej wiąże się z wcześniejszym przeprowadzeniem starannej analizy biznesowej zakończonej wskazaniem odpowiedniej dla danej sytuacji strategii podatkowej.

Nie budzi wątpliwości pogląd, iż przedsiębiorcy są zainteresowani legalnym płaceniem niższych podatków przy wykorzystaniu rozwiązań opartych o przepisy podatkowe. Najprawdopodobniej wielu przedsiębiorców w Polsce powtórzyłoby słynne słowa amerykańskiego ekonomisty: „Jeśli ktokolwiek wierzy w dobrowolny charakter podatków, niech spróbuje odmówić ich płacenia, a przekona się na własne skórze, jak jest naprawdę”¹. Nie dziwi zatem chęć stosowania optymalizacji podatkowej, aby obniżyć obciążenia podatkowe, jak również poprawić wynik finansowy. Chcąc to osiągnąć, trzeba przygotować strategię podatkową umożliwiającą minimalizację obciążeń na rzecz fiskusa.

Optymalizacja jest rozwiązaniem wartościowym dla każdego przedsiębiorcy. Jej bezpośrednim założeniem pozostaje zastosowanie działań mieszczących się w granicach prawa      i doprowadzających do zmniejszenia obciążeń fiskalnych do poziomu najdogodniejszego dla samego podatnika.

Kompleksowa optymalizacja podatkowa odnosi się do wszystkich aspektów działania firmy, czyli obejmuje analizę podatkową, badanie przychodów i kosztów wraz z uwzględnieniem zdarzeń gospodarczych, które dopiero nastąpią. Legalna optymalizacja podatkowa polega na takich czynnościach jak:

• planowanie podatkowe – pozostaje uzależnione od indywidualnych potrzeb danego podatnika. Z reguły jest to szereg działań prowadzących do minimalizacji podatków, ale także do zniwelowania ryzyka i do równowagi,
• oszczędzanie podatkowe – strategia powodująca obniżenie podatku,
• unikania opodatkowania przy użyciu legalnych instrumentów, jak np.: korzystanie z ulg i zwolnień, odliczeń, czy transakcji restrukturyzacyjnych,
• prowadzenie działalności jako spółka osobowa zamiast kapitałowej, co umożliwia uniknięcie podwójnego opodatkowania,
• budowanie zagranicznych spółek holdingowych,
• budowanie podatkowych grup kapitałowych,
• prowadzenie aktywności biznesowej w ramach specjalnej strefy ekonomicznej,
• stworzenie spółki europejskiej,
• restrukturyzacja i połączenia spółek,
• wybór formy opodatkowania optymalnej pod kątem danego typu działalności (podatek liniowy, ryczałt, karta podatkowa),

1.Murray Rothbard, O nową wolność. Manifest libertariański, Fundacja Odpowiedzialność Obywatelska Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa 2007.

• rozliczanie strat podatkowych,
• uproszczone zaliczki na podatek dochodowy.

Zasadniczym założeniem optymalizacji jest takie ułożenie stosunków gospodarczych, aby zapłacić podatki najniższe z możliwych. W świetle poglądów głoszonych przez orzecznictwo polskich sądów administracyjnych, jeżeli obowiązujący porządek prawny daje podatnikowi możliwość wyboru kilku legalnych konstrukcji do osiągnięcia przyjętego celu gospodarczego, z których każda będzie miała inny wymiar podatkowy, to wybór optymalnego rozwiązania podatkowego nie może zostać uznany za obejście prawa. Istotą działalności gospodarczej pozostaje bowiem maksymalizacja zysku, nie zaś maksymalizacja zobowiązań podatkowych. Jest to zgodne z wyrokami sądów administracyjnych – np.: WSA w Krakowie z dnia 19 lutego 2013 r. I SA/Kr 1698/12.

Działania określane jako optymalizacja podatkowa, jeżeli nie są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, pozostają zatem legalne i nie mogą być traktowane jako uchylanie się od opodatkowania. Optymalizacja podatkowa pojawia się przy połączeniu spółek kapitałowych, w związku z zastosowaniem instytucji obniżenia kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością poprzez zmniejszenie wartości nominalnej jej udziałów, przy sprzedaży udziałów i akcji, przy opodatkowaniu dywidendy, w spółkach kapitałowych z wykorzystaniem znaków towarowych i własnej marki.

Niestety, niektóre aspekty optymalizacji pozostają dyskusyjne, a ich zgodność z prawem rodzi często wątpliwości. W takim przypadku można mieć do czynienia z tzw. agresywną optymalizację podatkową. Są to czynności sztuczne, stwarzające możliwości osiągnięcia korzyści podatkowych poprzez transfer zysków do tzw. „rajów podatkowych” – państw, w których obowiązują wyjątkowo niskie stawki podatków. Do tego jest potrzebne założenie spółki w takim kraju jak np. Andora, czy Monako. Agresywna optymalizacja jest realizowana dzięki zbudowaniu sztucznej transakcji (operacji) handlowej, wskutek czego podatnik ponosi mniejszy ciężar podatkowy.

Ministerstwo Finansów przeciwdziała agresywnej optymalizacji, wydając ostrzeżenie przed wykorzystywaniem takiego modelu działalności, który opiera się na rejestrowaniu spółek kapitałowych w rajach podatkowych przez przedsiębiorstwa działające w sposób faktyczny na terenie Polski. Ministerstwo zwraca uwagę, aby unikać sytuacji, kiedy to podatnicy rozliczający się w Polsce są przyciągani propozycjami przeniesienia działalności do innego kraju. To właśnie w tym celu rejestrowane są spółki na innym terytorium, które nie prowadzą realnej działalności gospodarczej, a dochody zostają opodatkowane na terytorium konkretnego kraju. Tego rodzaju spółki powstają w egzotycznych państwach lub takich krajach na obszarze Unii Europejskiej jak: Czechy, Słowacja lub Szwecja.

Ministerstwo Finansów ostrzega również przed działaniem pozorującym działanie w innym kraju, gdy jest zaś ono prowadzone przez osoby zamieszkujące na terenie Polski. To ostrzeżenie dotyczy takich transakcji jak:

• zbycie udziałów,
• wypłaty dywidendy z zysku spółki,
• należności za licencje.

Walka z unikaniem opodatkowania w Polsce może być w takich sytuacjach kierowana przez władze skarbowe z wykorzystaniem klauzuli obejścia prawa podatkowego lub też poprzez ustalenie miejsca zarządu podmiotu zagranicznego – także w okresie sprzed wejścia w życie przepisów tej klauzuli. Podatnicy, których firmy mają siedzibę na terytorium Polski, mają obowiązek płacenia podatków bez względu na miejsce ich osiągnięcia.

Metody optymalizacji podatkowej dzielą się na dwie kategorie:

• optymalizację opartą o międzynarodowe planowanie podatkowe,
• optymalizację podatkową opartą o prawo polskie.

Przy optymalizacji opartej o międzynarodowe planowanie podatkowe warto wymienić:

• założenie firmy za granicą, czyli w praktyce tam, gdzie zobowiązania podatkowe pozostają niższe, niż w kraju macierzystym danego przedsiębiorcy,
• utworzenie holdingu zagranicznego, czyli struktury skupiającej podmioty gospodarcze niezależne pod względem prawnym i organizacyjnym ze strony podmiotu dominującego – właściwie skonstruowany holding zagraniczny stworzy możliwość przepływu kapitału gwarantująca najniższe możliwe zobowiązania podatkowe,
• międzynarodowa struktura biznesowa – rozwiązanie zbliżone do holdingu zagranicznego, ale znacznie mniej złożone od strony organizacyjnej,
• zmiana rezydencji podatkowej – wybór korzystny dla osób fizycznych polegający na zmianie jurysdykcji, czyli emigracja podatkowa,
• trust, czyli umowa pomiędzy donorem (podmiotem, który przekazuje konkretny majątek) a tzw. trustee, podmiotem zarządzającym tym majątkiem. Trust służy ochronie majątku przed potencjalnymi wierzycielami, a w zakresie optymalizacji chroni przed zbyt wysokim opodatkowaniem w sytuacji jego dziedziczenia,
• utworzenie fundacji prywatnej – bezosobowa osoba prawna, która chroni powierzony jej majątek. Są takie jurysdykcje, gdzie fundacje prywatne pozostają zupełnie zwolnione z podatku dochodowego, co posiada ważne znaczenie pod kątem optymalizacji podatkowej.

Planowanie i optymalizacja pojawiają się przede wszystkim w kontekście podatku dochodowego oraz podatku od towarów i usług. Zakresem planowania i optymalizacji można objąć zarówno jeden podatek, jak i wszystkie daniny publiczne, które są płacone przez firmę. Zastanawiając się nad najodpowiedniejszymi dla siebie wyborami, przedsiębiorca powinien powierzyć to zadanie specjalistom w dziedzinie prawa podatkowego. Łatwo bowiem pomylić unikanie opodatkowania z uchylaniem się od opodatkowania. Uchylanie się jest traktowane jako działanie przestępcze polegające na niepłaceniu podatku nakładanego z mocy obowiązującego prawa.