Sprawy o zapłatę należą do spraw najczęściej występujących w przypadku postępowań toczących się przed sądami cywilnymi. Obejmują one przede wszystkim wykonanie zobowiązań, np. z tytułu umowy sprzedaży, najmu, czy wykonania usługi. Mając niezaspokojone zobowiązanie finansowe – kiedy wezwania do zapłaty nie przynoszą wierzycielowi oczekiwanego rezultatu – rozwiązaniem staje się skierowanie sprawy do sądu.

Obowiązujące przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (KPC – Dz. U. z 1964 r. poz. 296) określają alternatywne możliwości odzyskania wymagalnej już należności. Funkcjonuje zatem kilka trybów postępowania, dzięki którym, w zależności od specyfiki konkretnej sprawy, rodzaju zobowiązania, czy wysokości niezapłaconej kwoty pieniężnej, możliwe jest zaspokojenie swojej wierzytelności.

Bez względu na rodzaj procedury, uruchomienie postępowania sądowego powinno być poprzedzone skierowaniem do dłużnika pisemnego upomnienia. W treści tej korespondencji niezbędnym jest dokładne oznaczenie żądanej kwoty, tytułu z jakiego ona wynika, a ponadto określenie ostatecznego terminu do zapłaty.

Wystąpienie z pozwem o wydanie nakazu zapłaty może odbyć się w postępowaniu:

• upominawczym,
• uproszczonym,
• nakazowym,
• zwykłym,
• elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Postępowanie upominawcze jest uniwersalnym rodzajem sądowego postępowania w sprawach o zapłatę, gdyż w zasadzie jedyną przesłanką jego zastosowania będzie okoliczność, że powód dochodzi roszczenia pieniężnego. W sytuacji braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, sędzia najczęściej będzie zobowiązany do wyznaczenia rozprawy. Nakaz zapłaty nie zostanie wydany, jeżeli według treści pozwu roszczenie jest oczywiście bezzasadne, przywołane okoliczności rodzą wątpliwość co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, zaspokojenie roszczenia jest związane ze świadczeniem wzajemnym, albo miejsce pobytu pozwanego nie jest znane, jak również doręczenie mu nakazu nie mogło odbyć się w kraju. W nakazie zapłaty pojawia się zobowiązanie dla pozwanego, aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia tego nakazu uregulował należność pieniężną w całości   wraz z kosztami, albo skierował w tym terminie sprzeciw.

Postępowanie uproszczone ma na celu przyspieszenie rozpoznawania stosunkowo drobnych spraw. Ponieważ jednak pozew, odpowiedź na pozew, sprzeciw od wyroku zaocznego i pisma zawierające wnioski dowodowe wnoszone w postępowaniu uproszczonym powinny być sporządzone na urzędowych formularzach, jest to postępowanie wyróżniające się pewnym sformalizowaniem. Tryb ten jest stosowany w należących do właściwości sądów rejonowych sprawach o:

• roszczenia pochodzące z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych, a w sprawach o roszczenia wynikające z rękojmi, gwarancji jakości lub z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedaży konsumenckiej, jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej kwoty,
• o zapłatę czynszu najmu lokali mieszkalnych i opłat obciążających najemcę oraz opłat z tytułu korzystania z lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Postępowanie nakazowe jest jednym z postępowań odrębnych, które zostało uregulowane     w Kodeksie postępowania cywilnego. Podkreślić jednak należy, że nakaz zapłaty w tym trybie może być wydany wyłącznie w ściśle wymienionych w ustawie przypadkach i to dopiero po przedstawieniu wymaganych dokumentów. Postępowanie to ma charakter fakultatywny. Jest ono wszczynane na wniosek powoda. Pozew w tym trybie można wnieść, gdy oczekiwane roszczenie ma charakter pieniężny lub odnosi się do innych rzeczy zamiennych. Nakaz zapłaty wydany w tym postępowaniu stanowi jednocześnie tzw. tytuł zabezpieczenia, co stawia wierzyciela w dogodnej pozycji. Przepis art. 492 § 1 zd. 1 KPC jednoznacznie stanowi, że: „Nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności”.

Elektroniczne postępowanie upominawcze (EPU), zwane e-sądem, jest nową w polskim systemie procedurą sądową, która umożliwia łatwiejsze dochodzenie należności. Zostało ono wprowadzone jako odrębne postępowanie, które ma charakter wezwania do zapłaty w sprawach, gdzie stan faktyczny nie jest złożony i nie wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego. Charakterystyczna w tym postępowaniu jest właściwość sądu, która ma charakter wyłączny – jest nim bowiem dla wszystkich spraw w Polsce Sąd Rejonowy w Lublinie, VI Wydział Cywilny. Niezależnie więc od właściwości miejscowej, to on wydaje nakaz zapłaty. Powód, chcąc uruchomić to postępowanie, musi wnieść powództwo na formularzu wraz z podpisem elektronicznym. Z chwilą doręczenia nakazu zapłaty, druga strona ma możliwość wniesienia sprzeciwu zarówno drogą elektroniczną, jak i za pośrednictwem zwykłej drogi pisemnej. Bez względu jednak na formę – sprzeciw taki musi zostać wysłany do sądu w Lublinie. Jeśli nakaz zapłaty zostanie uchylony,          to od razu sprawa zostanie przekierowana do sądu właściwego miejscowo w celu wyznaczenia rozprawy.

Aby przygotować pozew, na samym początku należy ustalić lub zlecić określenie ogólnej wartości przedmiotu sporu, co pozwoli na ustalenie rodzaju sądu właściwego. Wartość przedmiotu sporu w postępowaniach odnoszących się do roszczeń pieniężnych stanowi kwota należna powodowi, czyli wartość roszczenia od dłużnika. Wartość przedmiotu sporu w pozwie jest wyrażana w złotówkach, zaokrąglając w górę do pełnego złotego. Samo roszczenie o zapłatę może składać się z tzw. kwoty głównej, czyli np. nieopłaconej ceny za usługę, czy towar, odsetek z tytułu kwoty głównej lub z kar umownych.

Istotnym aspektem dla określenia wartości przedmiotu sporu jest sprawa odsetek, a zatem kapitalizacja odsetek i włączenie ich do głównej kwoty dochodzonej za określony okres czasu, czy od pewnej kwoty, którą zapłacono z opóźnieniem. Możliwe jest żądanie, aby sąd wydał orzeczenie względem obowiązku zapłaty odsetek. W okresach wyróżniających się zwiększonym poziomem inflacji lub też w przypadku zróżnicowanych odsetek umownych, należy także pamiętać o zastosowaniu właściwej stopy procentowej do odsetek za dany czas w określonym terminie.

Właściwość miejscową może wskazywać umowa pomiędzy stronami. Jeżeli jednak umowa   nie posiada niezbędnych postanowień w tej kwestii, to zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, uznaje się, że sądem właściwym miejscowo w powództwie przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi nie będącemu osobą fizyczną wytacza się roszczenie według miejsca ich siedziby, jednakże można uznać właściwym także sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału    (o czym mówią przepisy art. 30 oraz art. 33 KPC).

Właściwość rzeczową, czyli wybór sądu (sąd okręgowy lub sąd rejonowy), określa wartość przedmiotu sporu. W świetle regulacji KPC, jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, sądem właściwym rzeczowo będzie sąd okręgowy, zaś w przypadku niższej sumy, sądem właściwym dla rozpoznania sporu pozostaje sąd rejonowy (art. 17 KPC).

Pozew na formularzu urzędowym (dostępnym do pobrania na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości) powinien zostać wniesiony w postępowaniu uproszczonym dla roszczeń, których wartość przedmiotu sporu nie przekracza dwudziestu tysięcy złotych.

Zgodnie z przepisem art. 130 § 1 KPC, jeżeli pismo procesowe, które powinno być wniesione na urzędowym formularzu, nie zostało wniesione na takim formularzu lub nie może otrzymać prawidłowego biegu na skutek niezachowania innych warunków formalnych, przewodniczący wzywa stronę do jego poprawienia lub uzupełnienia w terminie tygodniowym, przesyłając złożone pismo. Wezwanie powinno wskazywać wszystkie braki pisma oraz zawierać pouczenie.

Pozew będzie z reguły kierowany do wydziału cywilnego w przypadku, gdy stronami są osoby fizyczne, a przedmiotem zapłata zobowiązań, bądź też do wydziału gospodarczego, w przypadku, gdy dochodzenie roszczenia ma miejsce pomiędzy przedsiębiorcami.

W najprostszym postępowaniu o zapłatę występują co najmniej dwie strony postępowania:

• powód, czyli wnoszący pozew,
• oraz pozwany, czyli osoba, która jest dłużnikiem.

W pozwie zawsze trzeba wymienić obie strony, wskazując imię i nazwisko (bądź nazwę przedsiębiorstwa), ich NIP, numer KRS, numer PESEL (w przypadku osób fizycznych,        które nie prowadzą działalności gospodarczej), adres siedziby, adres zamieszkania (w przypadku osób fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej). Jeżeli we wcześniejszej korespondencji dotyczącej żądanych roszczeń zostało przedstawione pełnomocnictwo dla adwokata, bądź radcy prawnego reprezentującego stronę w związku z dochodzonymi świadczeniami pieniężnymi, prawidłowe jest także umieszczenie danych pełnomocnika poprzez zastosowanie formuły „reprezentowany/a przez….” wraz z danymi do korespondencji pełnomocnika.