Skutki wyroku TSUE Dziubak vs. Raiffeisen
W dniu 3 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał orzeczenie (C-260/18) w sprawie Dziubak vs. Raiffeisen (dawny Polbank EFG – obecnie Raiffeisen Bank International AG Oddział w Polsce) odnośnie pytania prejudycjalnego, które w tzw. sprawie frankowej zadał Sąd Okręgowy w Warszawie. Warto nadmienić, że w ocenie powodów postanowienia umowy odnoszące się do zasad indeksowania kredytu do waluty obcej miały charakter postanowień nieuczciwych (niedozwolonych) w rozumieniu dyrektywy, a zatem pobranie kwot obliczonych w oparciu o te postanowienia należy uznać za pozbawione podstawy prawnej.
Zgłoszone przez sąd polski pytanie do rozstrzygnięcia przez TSUE zostało sformułowane następująco:
- czy jeśli skutkiem uznania konkretnych postanowień umownych, określających sposób wykonania świadczenia przez strony (jego wysokość), za nieuczciwe warunki umowne w rozumieniu Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich miałby być niekorzystny dla konsumenta upadek całej umowy, możliwe staje się wypełnienie luk w umowie nie w oparciu o przepis dyspozytywny stanowiący jednoznaczne zastąpienie nieuczciwego warunku, ale w oparciu o przepisy prawa krajowego, które przewidują uzupełnienie skutków czynności prawnej wyrażonych w jej treści również przez skutki wynikające z zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) lub ustalonych zwyczajów?
Trybunał jednoznacznie wytłumaczył, że umowa kredytowa zawarta z konsumentem, która zawiera klauzule abuzywne, jest wadliwa, a postanowienia abuzywne powinny zostać wyeliminowane z umowy. Zdaniem Trybunału, przepis art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po wykazaniu nieuczciwego charakteru niektórych postanowień umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, uznał, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal funkcjonować bez tego rodzaju postanowień z tej przyczyny, że ich usunięcie skutkowałoby zmianą charakteru głównego przedmiotu umowy.
Odpowiedź TSUE określa pewne granice względem tego, co wolno w sprawach frankowych, a czego nie wolno. Te granice są przy tym wskazane poprzez przypomnienie zasad ogólnych – to konsument pozostaje stroną słabszą pod względem informacyjnym i pod względem możliwości działania. Ponadto, TSUE wyklucza pewne niewłaściwe praktyki w obrębie polskich sądów. Odnosi się to do zastąpienia klauzul indeksacyjnych uznanych za abuzywne innymi mechanizmami: wziętymi z przepisów ogólnych odwołujących się do zasad słuszności, ustalonych zwyczajów albo z innych konstrukcji – np. jakiś uśredniony kurs przeliczenia waluty. Wyrok przeciwdziała w ten sposób możliwość rekonstruowania umowy stron wbrew woli kredytobiorcy.
Fundamentalną regułą w systemie prawa unijnego, ukształtowaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, jest reguła pierwszeństwa prawa unijnego nad prawem krajowym państwa członkowskiego. Państwa członkowskie muszą podejmować działania ukierunkowane na zapewnienie wykonania założeń wynikających z prawa UE.
Dodatkowo, w sprawie C-260/18 Dziubak w dniu 14 maja 2019 r. Rzecznik Generalny TSUE przygotował stanowisko, z którego wynika, iż gdy klauzula różnicy kursowej stanowi nieuczciwe postanowienie w umowie, skutkuje to przekształceniem umowy z umowy indeksowanej do franka szwajcarskiego ze stopą procentową właściwą dla tej waluty, w umowę indeksowaną do złotych polskich, lecz nadal objętą niższą stopą procentową odpowiednią dla franka szwajcarskiego.
Ponadto, Rzecznik Generalny przyjął założenie, że abuzywność klauzuli różnicy kursowej prowadzi do przekształcenia umowy w kredyt w walucie krajowej (złoty polski), oprocentowany według stopy LIBOR CHF, właściwej dla waluty CHF. Założenie to Rzecznik Generalny akceptuje za sądem odsyłającym. Podobnym tokiem rozumowania kieruje się to Sąd Najwyższy w zdecydowanej większości orzeczeń. Rzecznik wytłumaczył, że po stronie sądu krajowego, na podstawie przepisów krajowych, leży ocena, czy umowa kredytu po wyeliminowaniu indeksacji (umowa o kredyt w PLN oprocentowany wg stopy LIBOR CHF) może być uznana za ważną umowę.
W ten sposób Rzecznik (w sprawie C-260/18 Dziubak) pozostawił sądowi krajowemu, według decyzji kredytobiorcy, wybór pomiędzy:
- uznaniem umowy za kredyt w złotówkach oprocentowany wg stopy LIBOR CHF, lub
- ustaleniem, że umowa kredytowa jest nieważna.
Najważniejszym skutkiem omawianego orzeczenia będzie zatem ujednolicenie orzecznictwa sądów powszechnych w sprawach frankowiczów. Warto w tym miejscu nadmienić, że Sąd Najwyższy w niedawnych wyrokach wygłosił zbieżny ze stanowiskiem TSUE pogląd (vide wyrok z 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18 oraz wyrok z 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17). Szansa odnośnie zharmonizowania podejścia do rozwiązania tego rodzaju sporów sądowych na poziomie krajowym pozostaje wysokie. I tak: „Sąd Najwyższy podziela pogląd Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym zarówno postanowienia regulaminu określające zasady ustalania przeliczenia na CHF przy wypłacie kredytu, jak i przy spłacie jego poszczególnych rat, miały charakter niedozwolonych postanowień umownych. Postanowienia podobne do stosowanych przez Bank były już wielokrotnie przedmiotem badania sądów powszechnych, a także Sądu Najwyższego (zob. np. wyr. z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 34; wyr. z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17), przy czym zdecydowanie dominuje pogląd, zgodnie z którym analizowane klauzule mają charakter abuzywny, czyli kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym przypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia spełnianego przez konsumenta od swobodnej decyzji przedsiębiorcy (…)”.
W świetle powyższych rozważań trzeba podkreślić, że bieżące orzecznictwo sądów apelacyjnych i okręgowych korzystnie interpretuje oraz respektuje przepisy w zakresie ochrony konsumenta. Tym samym ze spokojem należy przyjąć, że został już wyznaczony korzystny dla frankowiczów kurs linii orzeczniczej w obszarze kredytów waloryzowanych do CHF.
Wyrok TSUE w polskiej sprawie C-260/18 Dziubak niewątpliwie umocni jeszcze bardziej orzecznictwo i kolejny raz wpłynie na zachwianie stanowisk przyjętych przez instytucje bankowe. Wyrok oczywiście napraw optymizmem, stanowiąc silny argument w potyczkach z bankami. Nie można jednak zapominać, że sprawy frankowe należą do skomplikowanych i złożonych. Obok argumentów opartych o przepisy prawa i tezy z orzecznictwa na sali sądowej zderzają się poglądy z dziedziny bankowości, ekonomii, czy szeroko pojętej gospodarki. Tylko z pomocą profesjonalnego pełnomocnika posiadającego doświadczenie zawodowe w tego rodzaju sprawach można liczyć na pozytywne zakończenie drogi sądowej.