Nowelizacja kodeksu cywilnego dotycząca testamentów wprowadza rozwiązanie, które jeszcze kilka lat temu wydawało się czysto futurystyczne. Zgodnie z projektem, sporządzenie testamentu będzie możliwe nie tylko w formie pisemnej czy ustnej, lecz także w postaci nagrania audiowizualnego. Na dzień 23 września 2025 r. testament audiowizualny nie został jeszcze uchwalony i nie wszedł w życie. Projekt ustawy – nowelizacji Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego jest obecnie na etapie opiniowania, ale nie ma jeszcze opublikowanego tekstu w Dzienniku Ustaw.

Obecny stan prawny – testament ustny

Obowiązujące przepisy przewidują możliwość sporządzenia testamentu ustnego w sytuacjach wyjątkowych. Spadkodawca może wyrazić swoją ostatnią wolę w obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli:

• istnieje obawa jego nagłej śmierci, albo
• sporządzenie testamentu w zwykłej formie jest niemożliwe lub znacząco utrudnione ze względu na szczególne okoliczności.

Rozwiązanie to pozwala na zabezpieczenie ostatniej woli w warunkach nadzwyczajnych, jednak w praktyce budzi wiele wątpliwości dowodowych. Spory dotyczące treści i ważności takiego testamentu były częstym źródłem długotrwałych postępowań sądowych.

Zmiany w testamencie ustnym

Projekt nowelizacji upraszcza przesłanki sporządzenia testamentu ustnego. Zamiast dwóch odrębnych warunków wprowadzona zostanie jedna przesłanka – wystąpienie nagłych okoliczności, które uzasadniają obawę rychłej śmierci i jednocześnie uniemożliwiają lub znacząco utrudniają sporządzenie testamentu w zwykłej formie. Takie doprecyzowanie ma ujednolicić praktykę i zmniejszyć ryzyko rozbieżnych interpretacji.

Nowość – testament audiowizualny

Najbardziej przełomowym rozwiązaniem jest jednak wprowadzenie testamentu audiowizualnego. Projekt przewiduje możliwość zarejestrowania ostatniej woli w formie nagrania wideo, bez konieczności udziału świadków.

Wymogi formalne

Nagranie powinno zawierać:

• wyrażenie ostatniej woli testatora,
• wskazanie szczególnych okoliczności, które skłoniły go do wyboru tej formy,
• datę sporządzenia nagrania,
• rozrządzenia dotyczące majątku.

Testament audiowizualny będzie można sporządzić wyłącznie w warunkach nadzwyczajnych, takich jak:

• bezpośrednie zagrożenie życia,
• przerwanie komunikacji,
• epidemia,
• wojna.

Termin przekazania sądowi

Aby nagranie było skuteczne, należy je dostarczyć do sądu w ciągu miesiąca od jego sporządzenia. Jeżeli jednak spadkodawca umrze, termin ten zostanie wydłużony do trzech miesięcy od dnia zgonu.

Cel zmian

Nowelizacja ma przede wszystkim zapobiegać sytuacjom, w których brak jednoznacznych dowodów na treść ostatniej woli prowadzi do wielokrotnego orzekania w sprawie spadku. Testament audiowizualny, dzięki połączeniu obrazu i dźwięku, ma stanowić mocniejszy dowód niż ustne relacje świadków, co w konsekwencji powinno ograniczyć liczbę sporów sądowych.

Wnioski

Wprowadzenie testamentu w formie nagrania audiowizualnego to bez wątpienia duży krok w kierunku dostosowania prawa spadkowego do współczesnych realiów technologicznych. Jednocześnie rodzi to pytania o bezpieczeństwo takiej formy, możliwość manipulacji nagraniem czy kwestie techniczne związane z jego przechowywaniem. Ostateczny kształt przepisów pokaże, czy nowe regulacje rzeczywiście rozwiążą dotychczasowe problemy, czy też stworzą nowe wyzwania dla praktyki sądowej.