W styczniu 2013 roku weszła w życie Ustawa z dnia 16 listopada 2012 roku o redukcji niektórych obciążeń administracyjnych w gospodarce (Dz. U. poz. 1342). Ustawa wprowadziła zmiany m. in. w Ustawie o podatku od towarów i usług, Ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych oraz Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zmiany dotyczą w szczególności rozliczenia podatku przez dłużników, którzy nie spłacają swoich zobowiązań. Nowe przepisy zdecydowanie pogorszyły sytuację dłużników, tym samym wzmacniając pozycję wierzycieli.

1. Zmiany dotyczące Ustawy o podatku dochodowym od towarów usług.

Zgodnie z przepisami obowiązującymi do dnia 1 stycznia 2013 roku podatnik podatku VAT mógł skorygować podatek należny z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona. Korekta podatku dotyczyła również kwoty podatku przypadającej na część kwoty wierzytelności odpisanej jako nieściągalna lub której nieściągalność została uprawdopodobniona (art. 89a ust.1 Ustawy o VAT w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2013 roku). Nieściągalność wierzytelności uważano dotychczas za uprawdopodobnioną w przypadku, gdy wierzytelność nie została uregulowana w ciągu 180 dni od upływu terminu jej płatności określonego w umowie bądź na fakturze.

Ustawa w nowym brzmieniu, obowiązującym od 1 stycznia 2013 roku, skraca termin oczekiwania na uznanie nieściągalnej wierzytelności za uprawdopodobnioną. Otóż według nowych przepisów nieściągalność wierzytelności uważa się za uprawdopodobnioną, w przypadku gdy wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 150 dni od dnia upływu terminu jej płatności w umowie lub na fakturze (art. 89a ust. 1a Ustawy o VAT). Ponadto wierzyciel został także zwolniony z obowiązku informowania dłużnika o dokonaniu korekty.

W przypadku gdy po dokonaniu korekty przez wierzyciela należność zastała uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie, wierzyciel obowiązany jest do zwiększenia podstawy opodatkowania oraz kwoty podatku należnego w rozliczeniu za okres, w którym należność została uregulowana lub zbyta. W przypadku częściowego uregulowania należności, podstawę opodatkowania oraz kwotę podatku należnego zwiększa się w odniesieniu do tej części (art. 89a ust. 4).

Natomiast art. 89b Ustawy o VAT odnosi się do obowiązków dłużnika. Otóż w świetle przepisów obowiązujących do dnia 1 stycznia 2013 w przypadku otrzymania przez dłużnika zawiadomienia wierzyciela o zamiarze dokonania korekty i nieuregulowania należności w terminie 14 dni od dnia otrzymania tego zawiadomienia, podatnik (dłużnik) był obowiązany do odpowiedniego pomniejszenia podatku naliczonego podlegającego odliczeniu lub w przypadku jego braku, do odpowiedniego powiększenia kwoty podatku należnego, o kwotę podatku wynikającą z nieuregulowanych faktur, poprzez korektę deklaracji za okres, w którym dokonał odliczenia.

Powyższy przepis w nowym brzmieniu stanowi, iż w przypadku nieuregulowania należności wynikającej z faktury dokumentującej dostawę towarów lub świadczenie usług na terytorium kraju w terminie 150 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze, dłużnik jest obowiązany do korekty odliczonej kwoty podatku wynikającej z tej faktury, w rozliczeniu za okres, w którym upłynął 150 dzień od dnia upływu terminu płatności określonego w umowie lub na fakturze. Powyższe uregulowanie nie jest stosowane,  jeżeli dłużnik uregulował należność najpóźniej w ostatnim dniu okresu rozliczeniowego, w którym upłynął 150 dzień od dnia upływu terminu płatności tej należności (art. 89b ust. 1 i 1a).

W przypadku gdy dłużnik nie wywiąże się z nałożonego na niego obowiązku dokonania korekty, niezależnie od tego, czy VAT należny został skorygowany przez wierzyciela, dłużnikowi grozi sankcja w postaci dodatkowego zobowiązania w wysokości 30% niesłusznie odliczonego VAT-u (art. 89b ust. 6).

Powyższe zmiany stosuje się do wierzytelności powstałych od dnia 1 stycznia 2013 roku, jak również do wierzytelności powstałych wcześniej, których nieściągalność została uprawdopodobniona zgodnie z nowymi przepisami. Oznacza to, że co do zasady do wierzytelności powstałych w 2012 roku stosuje się przepisy w starym brzmieniu. Jeśli jednak nieściągalność wierzytelności zostanie uprawdopodobniona według nowych przepisów  zastosowanie znajdą nowe przepisy. Innymi słowy, jeśli w 2013 roku minie 150 dni od dnia upływu terminu płatności, dłużnik zobowiązany jest skorygować VAT na nowych zasadach.

2. Zmiany dotyczące Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 roku (Dz. U. 1992 Nr 21 poz. 86) oraz Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 roku (Dz. U. 1991 Nr 80 poz. 350).

Z początkiem 2013 roku ważne zmiany dotyczące skutków niepłacenia zobowiązań w terminie zostały wprowadzone również w Ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: Ustawa o CIT)  oraz w Ustawie o podatku od osób fizycznych (dalej: Ustawa o PIT).

Do Ustawy o CIT został wprowadzony art. 15b, który stanowi w ust. 1, że w przypadku zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów kwoty wynikającej z faktury, umowy lub innego dokumentu oraz nieuregulowania tej kwoty w terminie 30 dni od daty upływu terminu płatności podatnik jest obowiązany do zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów o kwotę wynikającą z tych dokumentów. W przypadku gdy termin płatności jest dłuższy niż 60 dni, zmniejszenia kosztów uzyskania przychodów o kwotę wynikającą z dokumentów dokonuje się upływem 90 dni od  daty zaliczenia tej kwoty do kosztów uzyskania przychodów, o ile nie została ona uregulowana w tym terminie. – art. 15 b ust. 2 Ustawy o CIT.

W przypadku gdy zobowiązanie zostanie uregulowane po dokonaniu zmniejszenia, wówczas podatnik w miesiącu, w którym uregulował zobowiązanie, zwiększa koszty uzyskania przychodów o kwotę dokonanego wcześniej zmniejszenia (art. 15b ust.4).

Jednocześnie zgodnie z art. 15b ust. 5 jeśli podatnik nie ponosi kosztów uzyskania przychodów w miesiącu, w którym ma obowiązek dokonać zmniejszenia bądź też koszty te są niższe od kwoty zmniejszenia, wówczas ma obowiązek zmniejszyć przychody o kwotę, o którą nie zostały zmniejszone koszty uzyskania przychodów.

Regulacje, o których mowa mają zastosowanie także w przypadku nabycia lub wytworzenia środków trwałych albo nabycia środków niematerialnych i prawnych, do tej części odpisów amortyzacyjnych, które podatnik zaliczył do kosztów uzyskania przychodów.

Analogiczne zmiany zostały wprowadzone w podatku dochodowym od osób fizycznych, co zostało uregulowane w art. 24d Ustawy o PIT.