Zgodnie z przepisem art. 58. § 1 Kodeksu spółek handlowych (KSH – Dz. U. z 2000 r. poz. 103), rozwiązanie spółki powodują:

• przyczyny przewidziane w umowie spółki,
• jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,
• ogłoszenie upadłości spółki,
• śmierć wspólnika lub ogłoszenie jego upadłości,
• wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika,
• prawomocne orzeczenie sądu.

Jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Spółkę zawartą na czas życia wspólnika uważa się za zawartą na czas nieoznaczony. Wypowiedzenie odbywa się w formie pisemnego oświadczenia, które należy przedstawić pozostałym wspólnikom, albo wspólnikowi, który jest uprawiony do reprezentowania spółki.

W okresie trwania spółki wierzyciel wspólnika może uzyskać zajęcie tylko tych praw służących wspólnikowi z tytułu udziału w spółce, którymi wspólnikowi wolno rozporządzać. Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z ruchomości wspólnika, wówczas jego wierzyciel, który na podstawie tytułu egzekucyjnego uzyskał zajęcie roszczeń służących wspólnikowi w przypadku jego wystąpienia lub rozwiązania spółki, może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego, nawet gdy umowa spółki została podpisana na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może skorzystać z terminu umownego.

Pomimo śmierci lub ogłoszenia upadłości wspólnika, jak również pomimo wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub jego wierzyciela, spółka funkcjonuje w dalszym ciągu pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi lub pozostali wspólnicy tak postanowią. Uzgodnienie takie powinno w przypadku śmierci lub ogłoszenia upadłości mieć miejsce niezwłocznie, a w przypadku wypowiedzenia – przed upływem terminu wypowiedzenia. W przeciwnym wypadku spadkobierca, syndyk lub wspólnik, który wypowiedział umowę spółki, a także jego wierzyciel, mogą żądać przeprowadzenia likwidacji.

Chociaż regułą w spółkach osobowych pozostaje niezmienność składu osobowego jej wspólników,  dopuszczalne jest wystąpienie wspólnika ze spółki. Do wystąpienia może dojść jednak wyłącznie w sposób określony przez KSH. Spółka osobowa posiada podmiotowość prawną i działa w obrocie jako przedsiębiorca, a zatem przede wszystkim opiera się na wzajemnych relacjach i więziach pomiędzy wspólnikami, a także na ich wspólnym działaniu w zakresie prowadzenia spraw spółki. Nic więc dziwnego, że ustawodawca celem zabezpieczenia samej spółki przyjął zasadę trwałości (niezmienności) składu osobowego spółek osobowych.

Jednym z elementów tej zasady jest niedopuszczalność odnośnie zbywania ogółu praw i obowiązków wspólnika. Zbycie ogółu praw i obowiązków pozostaje – na podstawie przepisu art. 10 § 1 KSH – dopuszczalne tylko wtedy, gdy umowa spółki na to zezwala, a także po uzyskaniu zgody wszystkich pozostałych wspólników, o ile umowa spółki nie normuje tej kwestii odmiennie. Niezmienność składu osobowego nie jest bezwzględna, ponieważ wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki zawartą na czas nieoznaczony.

Wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika

Na podstawie przepisu art. 61 §1 KSH ustalono, że jeżeli spółkę zawarto na czas nieoznaczony, wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Przepis ten ogranicza pod kątem czasowym możliwość wystąpienia wspólnika ze spółki. W sytuacji, kiedy wspólnik zgłosi wypowiedzenie przed upływem sześciu miesięcy danego roku obrotowego, wystąpi on ze spółki ze skutkiem od pierwszego dnia kolejnego roku obrotowego. Jeśli zaś wypowiedzenie zostanie przedłożone po upływie sześciu miesięcy, okres wypowiedzenia przedłuży się do czasu zakończenia kolejnego roku obrotowego. Zgodnie z przepisem art. 61 §3 KSH, wypowiedzenie wymaga formy pisemnego oświadczenia, które należy złożyć pozostałym wspólnikom, czy też wspólnikowi uprawnionemu do reprezentowania spółki.

Wynikający z przepisu art. 61 §1 KSH termin sześciu miesięcy ma umożliwić na podjęcie decyzji niezbędnych w odniesieniu do interesu spółki, jak również do samych wspólników. Co jednak się dzieje, kiedy wszyscy wspólnicy, włącznie z samym wspólnikiem występującym, chcą, aby ten ostatni opuścił spółkę bez oczekiwania na upływ okresu wypowiedzenia? Czy wspólnik jest w stanie wystąpić ze spółki w oparciu o zgodne porozumienie wspólników?

Wystąpienie wspólnika ze spółki za zgodą wszystkich wspólników

Zgodnie z aktualną linią orzeczniczą, nie jest możliwa zmiana składu osobowego wspólników spółki w inny sposób, niż za pomocą wypowiedzenia umowy spółki (art. 61 § 1 KSH), bądź przeniesienie ogółu praw i obowiązków na osobę trzecią, albo na innego wspólnika spółki stosownie do art. 10 KSH (jak wyjaśnił wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 17 czerwca 2015 r., sygn. akt XIII Ga 1120/15).

Sąd Okręgowy w Łodzi w przywołanym orzeczeniu stanął na stanowisku, że sposób wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej został unormowany w przepisach KSH w sposób wyczerpujący. A zatem nie istnieją podstawy do tworzenia innych, pozakodeksowych sposobów wyjścia wspólnika ze spółki jawnej. Tym samym wspólnikowi zamierzającemu dobrowolnie wystąpić zostają dwie ścieżki – wypowiedzenie umowy spółki, bądź zbycie ogółu praw i obowiązków na zasadach określonych w umowie.

W orzeczeniu wytłumaczono, że wystąpienie wspólnika na podstawie porozumienia wszystkich wspólników nie znajduje podstawy w żadnym z przepisów KSH, zaś taki sposób zmiany składu wspólników nie jest możliwy. Zgodna wola wspólników nie może doprowadzić do zmiany składu osobowego spółki także w świetle regulacji Kodeksu cywilnego. Wynika to z tego, że przypadki wystąpienia ze spółki osobowej zostały enumeratywnie wymienione w przepisach KSH.

Treść przepisów i stanowisko sądów do zagadnienia wystąpienia ze spółki nie oznaczają jednak, że wspólnicy nie mogą tych zasad wypowiedzenia umowy spółki określić inaczej. Odmienna regulacja tej kwestii umożliwia uzyskanie kompromisu pomiędzy zabezpieczeniem interesów spółki i pozostałych wspólników, a zarazem występującego z niej wspólnika.

Czynność prawna w oparciu o przepis art. 61 KSH jest o tyle korzystna, że ma charakter całkowicie dyspozytywny i stanowi przykład swobody korporacyjnej wspólnika. Oczywiście jest uzależniona od terminu wypowiedzenia, ale daje możliwość po stronie wspólnika do sprawnego wystąpienia ze spółki. Wynika to z faktu, że samo zbycie ogółu praw i obowiązków wiąże się co do zasady ze zgodą pozostałych wspólników, o ile inaczej nie zostało ujęte to w umowie. Wypowiedzenie umowy spółki zachodzi natomiast bez dodatkowego uzasadnienia, a także bez konieczności zgody ze strony pozostałych wspólników, ponieważ nie jest to czynność „kauzalna” (tak przyjął Sąd Administracyjny w Białymstoku w orzeczeniu z dnia 16 października 2014 r., sygn. I A Ca 367/14). Możności co do wypowiedzenia umowy spółki nie można także wyłączyć w przypadku, gdy umowa została podpisana na czas nieoznaczony.

Istotnym jest, aby wspólnicy zastanowili się, w jaki sposób unormować problematykę wystąpienia wspólnika ze spółki. Mając na uwadze, że jest to poważne zdarzenie, które implikuje daleko idące skutki w kwestii dalszego trwania spółki (co do zasady przyczyna rozwiązania spółki), a także w sferze finansowej (obowiązek wypłacenia udziału rozliczeniowego), warto, aby postanowienia umowy na tej płaszczyźnie regulowały tę tematykę szczegółowo.  Umożliwi to zniwelowanie negatywnych skutków dla spółki, które to skutki mogą niejednokrotnie zakłócić możliwość dalszego prowadzenia działalności.