Wymagalność wierzytelności przedstawionej do potrącenia
Sąd Najwyższy w dniu 5 listopada 2014 podjął uchwałę, sygn. akt III CZP 76/14, w której przyjął, że wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 § 1 k.c. w terminie wynikającym z art. 455 k.c. Uchwała została podjęta w odpowiedzi na następujące pytanie prawne: „Czy warunkiem koniecznym dla skutecznego potrącenia wierzytelności z tytułu kary umownej, której termin spełnienia nie został zastrzeżony (art. 498 § 1 k.c.) jest wcześniejsze wezwanie dłużnika do zapłaty tej kary (art. 455 k.c.)?”. Rozstrzygany problem dotyczy przedstawienia do potrącenia wierzytelności bezterminowej, która nie została postawiona w stan wymagalności poprzez wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia. Zgodnie bowiem z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Z kolei w myśl art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
W praktyce art. 455 k.c. dotyczy często np. wierzytelności o zapłatę odszkodowania czy zwrot nienależnego świadczenia. Co do zasady wierzytelność taka jest bezterminowa. A więc nie ma umowy określającej termin jej zapłaty i nie wynika on także z właściwości zobowiązania. Wierzytelność taka stanie się wymagalna dopiero po wezwaniu dłużnika do jej zapłaty. I w myśl art. 498 § 1 k.c. dopiero taka wymagalna wierzytelność może być przedstawiona do potrącenia. Jednak pojawiają także poglądy, zgodnie z którymi wymagalność należy rozumieć inaczej, tylko jako potencjalną możliwość żądania świadczenia. Według tej optyki wierzytelność bezterminowa co do zasady stawałaby się wymagalna z chwilą jej powstania. Już wtedy bowiem wierzyciel może potencjalnie domagać się jej spełnienia. Tym samym w celu dokonania potrącenia nie potrzebne byłoby wcześniejsze wzywanie dłużnika do spełniania świadczenia.
Sąd Najwyższy we wskazanej uchwale zdaje się przychylać do pierwszego stanowiska, zgodnie z którym wierzytelność bezterminową należy przed potrąceniem postawić w stan wymagalności poprzez wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia. Z niecierpliwością czekamy na uzasadnienie do podjętej uchwały.