W dniu 3 kwietnia 2024 r. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów podjął istotną uchwałę (sygn. akt III CZP 103/22), rozstrzygającą dylemat, który od lat budził kontrowersje w orzecznictwie i doktrynie prawa cywilnego. Sprawa dotyczyła możliwości dochodzenia przez byłego właściciela wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy w okresie przed nabyciem jej własności przez posiadacza samoistnego wskutek zasiedzenia.

Stan faktyczny i pytanie prawne

W sprawie, której dotyczyła uchwała, pojawiło się fundamentalne pytanie:

Czy byłemu właścicielowi rzeczy przysługuje przeciwko posiadaczowi samoistnemu roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy (na podstawie art. 224 i 225 Kodeksu cywilnego) za okres poprzedzający nabycie przez tego posiadacza własności rzeczy w drodze zasiedzenia?

Pytanie to zadano w toku postępowania przed Sądem Najwyższym, które zostało zapoczątkowane postanowieniem z dnia 3 lutego 2022 r. (sygn. akt II CSKP 371/22).

Uchwała Sądu Najwyższego

W odpowiedzi na powyższe pytanie, Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów podjął w dniu 3 kwietnia 2024 r. uchwałę, w której jednoznacznie stwierdził:

„Utrata własności rzeczy na skutek zasiedzenia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia byłego właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie poprzedzającym upływ terminu zasiedzenia.”

Znaczenie uchwały

Uchwała ta ma doniosłe znaczenie praktyczne i teoretyczne. Potwierdza ona, że zasiedzenie nie działa wstecz, a były właściciel nie traci automatycznie prawa do dochodzenia roszczeń związanych z korzystaniem z jego rzeczy przed momentem nabycia przez posiadacza prawa własności. Oznacza to, że właściciel, który utracił własność rzeczy w drodze zasiedzenia, może dochodzić rekompensaty pieniężnej za okres wcześniejszy – tj. zanim posiadacz nabył prawo własności.

To stanowisko wzmacnia ochronę majątkową byłych właścicieli, w szczególności w przypadkach, gdy przez wiele lat byli pozbawieni możliwości korzystania z rzeczy (np. nieruchomości), która znajdowała się w samoistnym posiadaniu innej osoby.

Podstawa prawna

Rozstrzygnięcie oparte jest na przepisach art. 224 i 225 Kodeksu cywilnego, które przewidują możliwość dochodzenia przez właściciela wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy przez posiadacza niebędącego właścicielem. Zasiedzenie jako sposób nabycia własności nie przekreśla obowiązku zapłaty za okres, gdy posiadacz korzystał z rzeczy bez tytułu prawnego.

Podsumowanie

Uchwała SN z 3 kwietnia 2024 r. (III CZP 103/22) jednoznacznie rozstrzyga, że nabycie własności rzeczy przez zasiedzenie nie przekreśla roszczeń byłego właściciela o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy za okres sprzed zasiedzenia. Jest to istotna wskazówka dla praktyki sądowej oraz uczestników obrotu prawnego, zwłaszcza w sprawach dotyczących nieruchomości.