Wprowadzenie

W dniu 11 kwietnia 2024 r. – w składzie trzech sędziów – Izba Cywilna Sądu Najwyższego podjęła uchwałę o sygnaturze III CZP 63/23, w której odpowiedziała na istotne pytanie procesowe dotyczące dopuszczalności środka zaskarżenia od postanowienia traktującego pozew jako zgłoszenie wierzytelności i przekazującego go syndykowi. Pytanie to nabiera szczególnego znaczenia w kontekście postępowań upadłościowych, w których wierzyciele coraz częściej napotykają trudności proceduralne już na etapie zgłaszania swoich praw majątkowych.

Stan faktyczny i pytanie prawne

W rozpatrywanym stanie faktycznym:

• powodowie wniósłli do sądu powszechnego zwykły pozew przeciwko upadłemu dłużnikowi;
• sąd, stwierdziwszy otwarcie postępowania upadłościowego względem dłużnika, wydał postanowienie, w którym potraktował złożony pozew jako zgłoszenie wierzytelności i przekazał go syndykowi;
• strony (wierzyciele‑powodowie) podniosły wątpliwość, czy od takiego postanowienia przysługuje środek zaskarżenia.

Sąd Najwyższy stanął zatem przed pytaniem:

Czy postanowienie o potraktowaniu pozwu jako zgłoszenia wierzytelności i przekazaniu pozwu syndykowi jako zgłoszenia wierzytelności, stanowi orzeczenie, od którego przysługuje środek zaskarżenia?

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy odpowiedział twierdząco. W uchwale stwierdzono, że:

Postanowienie o przekazaniu pozwu syndykowi jako zgłoszenia wierzytelności podlega zaskarżeniu zażaleniem na podstawie art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c. per analogiam.

W uzasadnieniu podkreślono, że:

1. Charakter prawny postanowienia – decyzja o uznaniu pisma procesowego za zgłoszenie wierzytelności i przekazaniu go syndykowi ma charakter rozstrzygnięcia proceduralnego, które zasadniczo rozstrzyga o dalszym toku postępowania upadłościowego i prawach wierzyciela.
2. Analogia do postępowania cywilnego – chociaż wprost art. 394 k.p.c. nie przewiduje środków zaskarżenia w postępowaniu upadłościowym, to ze względu na cel proceduralny i ochronę praw podmiotowych wierzyciela należy stosować analogicznie przepisy o zażaleniu.
3. Zasada ochrony praw wierzyciela – utrwalenie prawa do wniesienia środka odwoławczego zapewnia wierzycielowi rzeczywistą możliwość obrony swoich interesów na etapie zgłaszania wierzytelności, co jest kluczowe w sytuacji ograniczonego katalogu środków procesowych w upadłości.

Praktyczne konsekwencje dla wierzycieli i praktyki sądowej

1. Dopuszczalność zażalenia
   Wierzyciel, którego pozew zostanie potraktowany jako zgłoszenie wierzytelności i przekazany syndykowi, ma prawo złożyć zażalenie na takie postanowienie (w terminie tygodniowym od doręczenia decyzji) – art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c. stosowany per analogiam.
2. Skuteczność zgłoszenia
   Środek zaskarżenia wstrzymuje wykonalność postanowienia, co oznacza, że dopóki sąd upadłościowy nie rozstrzygnie zażalenia, pismo wierzyciela nie zostanie uznane za zgłoszenie wierzytelności w ostatecznym sensie.
3. Obowiązek informacyjny
   Sądy powszechne i upadłościowe winny pouczać o możliwości wniesienia zażalenia od takiego postanowienia, co wzmocni transparentność postępowania i ochronę praw wierzycieli.

Podsumowanie: Uchwała Sądu Najwyższego III CZP 63/23 (z 11 kwietnia 2024 r.) jednoznacznie potwierdza, że postanowienie o potraktowaniu pozwu jako zgłoszenia wierzytelności oraz przekazaniu go syndykowi stanowi orzeczenie, od którego wierzycielowi przysługuje zażalenie na podstawie art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c. per analogiam.