Z dniem 7 listopada 2019 r. weszła w życie większość z przepisów będących efektem najradykalniejszej od lat nowelizacji ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. poz. 296). Kodeks reguluje tryb i sposób prowadzenia spraw cywilnych,                    w tym sporów wynikających ze spraw gospodarczych.

Kierunkiem wyznaczonym dla tej nowelizacji jest poprawienie sprawności i zdynamizowanie postępowań cywilnych. Zmiana obejmuje prawie 300 przepisów Kodeksu. Wśród kluczowych nowości trzeba wymienić:

• całkowicie nowy sposób przygotowania i organizacji rozprawy przez sąd z udziałem stron, w tym zaostrzono wymogi co do wymiany pism procesowych przed rozprawą (nowo dodany rozdział 2a „Organizacja rozpraw” ‒ przepis art. 205¹ i nast. KPC),
• instytucja nadużycia prawa procesowego w postępowaniu cywilnym (nowy przepis art. 4¹ KPC oraz przepis art. 226² KPC), czy nowy tryb postępowania w zakresie spraw gospodarczych.

Ponadto, trzeba zwrócić uwagę na:

• nowe zasady prowadzenia sporów pomiędzy przedsiębiorcami oraz innych sporów, które na skutek swojej specyfiki zostały zakwalifikowane przez ustawodawcę jako sprawy gospodarcze,
• rygorystyczny termin odnośnie zgłaszania twierdzeń i dowodów w postępowaniu w sprawach gospodarczych, po upływie którego dopuszczenie dalszych dowodów możliwe będzie tylko w wyjątkowych przypadkach na podstawie dyskrecjonalnej władzy sędziego, tzw. prekluzja dowodowa (przepis art. 458⁵ KPC),
• ograniczenia w korzystaniu z niektórych środków dowodowych w postępowaniu w sprawach gospodarczych i kluczowa rola dowodu z dokumentu,
• możliwość skorzystania z umowy dowodowej i wyłączenia przez strony prawa do powoływania określonych dowodów przed sądem cywilnym (przepis art. 458⁹ KPC).

Nowe postępowanie gospodarcze będzie miało charakter obowiązkowy dla wszystkich spółek, jak również dla fundacji, czy stowarzyszeń, które prowadzą działalność gospodarczą. Z kolei osoba fizyczna zajmująca się prowadzeniem działalności gospodarczej będzie mogła wybrać – poprzez złożenie oświadczenia przed sądem – czy skorzysta z tego typu postępowania, czy wybierze ścieżkę zwykłego postępowania.

W świetle przepisu 458² § 1 KPC sprawami gospodarczymi są te, które mają źródło                 w stosunkach cywilnych między przedsiębiorcami w ramach prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Należą do nich także m.in.: sprawy z umów o roboty budowlane i leasingu,                     a także przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, czy między organami przedsiębiorstwa państwowego. W rezultacie odrębne postępowanie obejmuje również osoby fizyczne, które poręczyły dług dla spółki, czy też podpisały umowę na budowę domu.

Nie są sprawami gospodarczymi sprawy o:

• podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu;
• wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.

Nowością przy procedurze gospodarczej jest postępowanie dowodowe,                                      a w szczególności  prekluzja (czyli czasowe ograniczenie w zakresie zgłaszania twierdzeń i dowodów) oraz rezygnacja z dowodów z zeznań świadków. Powód, którego reprezentuje profesjonalny pełnomocnik, ma obowiązek wskazać wszystkie twierdzenia i dowody już w pozwie, a pozwany –         w odpowiedzi na pozew. Twierdzenia i dowody nie zostaną przez sąd pominięte, jeżeli powołanie ich nie było możliwe, albo gdy konieczność ich przedłożenia wystąpiła na późniejszym etapie sprawy.

Nowe przepisy stwarzają stronom możliwość umownego ograniczenia zakresu postępowania dowodowego. Przedsiębiorcy będą mogli uzgodnić między sobą, jakich dokładnie dowodów,             np. z jakich dokumentów, nie będą mogli przeprowadzić, jeśli sprawa znajdzie się w sądzie.

Ustawa proponuje nowe regulacje względem właściwości sądu, zakładając, iż w sprawach obejmujących ochronę dóbr osobistych naruszonych przy użyciu środków masowego przekazu       oraz o roszczenie przeciwko bankowi wynikające z czynności bankowej można przedłożyć powództwo przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania, albo dla siedziby powoda. Nowelizacja zmienia też zasady określania właściwości sądu przy dochodzeniu roszczeń z umów, wyjaśniając,     jaki jest sąd miejsca wykonania umowy (i tak: miejscem wykonania umowy będzie miejsce realizacji świadczenia charakterystycznego dla umowy danego rodzaju).

Następnym rozwiązaniem, które ma wpłynąć na skrócenie czasu trwania postępowań             w sprawach cywilnych, jest posiedzenie przygotowawcze, podczas którego sędzia powinien zachęcać strony do ugodowego rozwiązania sporu, a gdy tego rodzaju kroki nie przyniosą rezultatu – przygotować przy udziale stron plan rozprawy.

Strony będą musiały uczestniczyć w takim posiedzeniu, z tym zastrzeżeniem, że w sytuacji pominięcia tego obowiązku przez powoda sąd będzie mógł nawet umorzyć postępowanie,             chyba że powód zażąda przeprowadzenia posiedzenia pomimo swej nieobecności, lub też ewentualnie ją usprawiedliwi w późniejszym terminie. Natomiast w razie niestawiennictwa pozwanego, niezależnie od opracowania planu rozprawy bez jego udziału, sankcją może być nałożenie                 na pozwanego wyższych kosztów procesu.

Nowa regulacja wprowadza wymóg uzasadniania wyroków w sposób lakoniczny. Chodzi        o ograniczenie przywoływania w uzasadnieniu treści dokumentów zawartych w aktach oraz treści samych orzeczeń sądowych. Dodatkowo, uzasadnienie wyroku co do zasady będzie przygotowywane jedynie na wniosek o jego doręczenie związane z opłatą 100 zł, który stanowi przesłankę                    do skierowania środka zaskarżenia.

Istotne zmiany obejmują procedury w zakresie ponownego rozpoznawania sprawy.                 W sytuacji uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpozna               ją w takim samym składzie. Dążeniem ustawodawcy jest tutaj motywacja do starannego prowadzenia postępowania przez sędziów w sądach pierwszej instancji – popełnienie błędów przez sędziego oznaczać będzie dodatkowy nakład pracy zmierzający do ich wyeliminowania.

Dodatkowo, w świetle nowych przepisów, sąd pierwszej instancji, który otrzyma sprawę,      nie będzie już ograniczony uwagami sądu odwoławczego odnośnie dalszego postępowania,                  a jedynie oceną prawną zawartą w orzeczeniu sądu drugiej instancji.

Nowelizacja stwarza także możliwość wydłużenia terminu na wniesienie apelacji do 3 tygodni     od dnia doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem. Wydłużony termin będzie miał zastosowanie, jeśli prezes sądu przedłużył termin dla sądu do sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku na czas oznaczony wskutek niemożności sporządzenia uzasadnienia w podstawowym dwutygodniowym terminie (strona zostaje o tym powiadomiona z chwilą doręczenia jej wyroku           z uzasadnieniem).