Zmiany w naliczaniu odsetek
Od 1 stycznia 2016 r. zmieniają się zasady ustalania wysokości odsetek ustawowych oraz odsetek za opóźnienie. Zmiany wynikają z ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. Poz. 1830).
Obecnie zasady obliczania odsetek są następujące: zgodnie z art. 359 § 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób ustalona, należą się odsetki ustawowe, których wysokość wynosi obecnie 8%. Strony w umowie mogą określić inną wysokość odsetek, nie wyższe jednak niż maksymalne, tj. nie wyższe niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego.
Natomiast na podstawie art. 481 § 2 k.c., jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
Od początku 2016 roku nowe brzmienie uzyska art. 359 § 2 k.c., zgodnie z którym jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Stopa referencyjna to dziś 1,50 %, co oznacza, że obliczone w ten sposób odsetki wynosiłyby 5%.
Ponadto zmieniony zostanie art. 359§ 2(1) k.c., na podstawie którego, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne) tj. obecnie byłoby to 10%.
Zmiany dotyczą także odsetek za opóźnienie regulowanych w art. 481 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 481 § 2 k.c. jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Ponadto w art.481 w następnych paragrafach wyraźnie przewidziano, że maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie). A w razie ustalenia wyższych odsetek za opóźnienie, należne będą odsetki maksymalne.
Do dnia wejścia w życie wskazanych zmian, stopa procentowa odsetek ustawowych była ustalana przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, kierując się jak wskazuje przepis koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego. Po wejściu w życie omawianych zmian, tj. od 1 stycznia 2016 r. wysokość odsetek ustawowych będzie uzależniona od wysokości stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej.
Warto zauważyć, że zmianie podlega także ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych
(Dz. U. 2013, poz. 403 ze zm.). Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych równe będą sumie stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych, obecnie byłoby to 9,5% rocznie.
Po zmianach w transakcjach handlowych – z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny – wierzycielowi, bez wezwania, przysługiwać będą odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie
Termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wyraźnie ustalą inaczej i pod warunkiem że ustalenie to nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.
Natomiast w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, wierzycielowi, bez wezwania, przysługiwać będą odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.
W tym przypadku termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 30 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, a w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 2-4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, termin ten nie może przekraczać 60 dni. Strony transakcji handlowej mogą ustalić termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, pod warunkiem że ustalenie to jest obiektywnie uzasadnione właściwością lub szczególnymi elementami umowy, a termin ten nie przekracza 60 dni.
Ponadto strony transakcji handlowej będą mogły ustalić w umowie harmonogram spełnienia świadczenia pieniężnego w częściach, pod warunkiem że ustalenie takie nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.
Oceny, czy postanowienia umowne są rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, dokonuje się, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności:
1) rażące odstępstwa od dobrych praktyk handlowych, które naruszają zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;
Do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:
Szczególnie wyraźnie podkreślić trzeba, że zgodnie z nowym brzmieniem ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych do takich transakcji nie będzie miał zastosowania art. 481 § 2 k.c. określający wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie. Innymi słowy przedsiębiorca żądając od kontrahenta zapłaty wynikającej z transakcji gospodarczej, zmuszony będzie naliczać odsetki wg wysokości przewidzianej przez ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (ew. sama umowa może przewidywać wyższą wysokość odsetek za opóźnienie), a nie będzie mógł skutecznie domagać się „zwykłych” odsetek za opóźnienie.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. Zgodnie z art. 55 ustawy nowelizacyjnej do transakcji handlowych zawartych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. W przypadku transakcji handlowych zawieranych w wyniku przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, na podstawie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 907, ze zm.) wszczętych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Natomiast do odsetek należnych za okres kończący się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe (art. 56 ustawy nowelizacyjnej).