24 marca 2020 r. wchodzi w życie wiele zmian wprowadzonych ustawą z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1802) (dalej: „ustawa”). Nie ulega wątpliwości, że upadłości konsumenckie stają się coraz bardziej „popularne”. Z uzasadnienia projektu ustawy wynika, iż w 2018 r. ogłoszono 6552 upadłości konsumenckich, przy wpływie 12 719 wniosków, w 2017 r. ogłoszono 5470 upadłości konsumenckich, przy 11 120 złożonych wnioskach, w 2016 r. ogłoszono 4447 upadłości konsumenckich, przy 8694 złożonych wnioskach, podczas gdy w 2015 r. złożono 5616 wniosków przy 2153 ogłoszonych upadłościach konsumenckich, przy czym w 2014 r., wpłynęło do sądów upadłościowych 300 wniosków o ogłoszenie upadłości konsumentów i ogłoszono zaledwie 31 upadłości. Nowelizacja ma umożliwić sprawniejsze rozwiązywanie problemu nadmiernego zadłużenia.

Na wstępie przypomnieć należy, iż upadłość konsumencka jest postępowaniem sądowym przewidzianym dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, którzy stali się niewypłacalni. Niewypłacalność oznacza utratę zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. W świetle art. 11 ust. 1a ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 498) (dalej: „u.p.u”) istnieje domniemanie, zgodnie z którym utrata zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych następuje, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.

Najważniejsze zmiany wprowadzane ustawą – czy będzie szybko i sprawnie?

• Doprecyzowanie definicji danych umożliwiających jednoznaczną identyfikację dłużnika poprzez dodanie ust. 5c w art. 491²p.u., zgodnie z którym przez inne dane umożliwiające jednoznaczną identyfikację rozumie się w szczególności numer paszportu i oznaczenie państwa wystawiającego paszport albo numer karty pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, albo numer w zagranicznym rejestrze, albo zagraniczny numer identyfikacji lub identyfikacji podatkowej. Do tej pory jedynie z wzoru formularza wniosku o ogłoszenie upadłości określonego przez Ministra Sprawiedliwości wynikało, iż dane te mogą stanowić np.: numer i seria dowodu osobistego, paszportu, numer identyfikacji podatkowej.
• Konieczność wskazania we wniosku o ogłoszenie upadłości: numeru NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku, informacji o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach, informacji o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł oraz oświadczenia o prawdziwości danych zawartych we wniosku. Należy pamiętać, że jeżeli oświadczenie to nie jest zgodne z prawdą, dłużnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek podania nieprawdziwych danych we wniosku o ogłoszenie upadłości.
• Dodano przesłankę umorzenia postępowania przez sąd, jeżeli zostanie ujawnione, że dane podane przez dłużnika we wniosku o ogłoszenie upadłości są niezgodne z prawdą lub niezupełne, chyba że niezgodność lub niezupełność nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Dodatkowo Sąd nie będzie umarzał postępowania, jeżeli jego umorzenie mogłoby skutkować pokrzywdzeniem wierzycieli.
• Wyboru sposobu likwidacji masy upadłości będzie dokonywał samodzielnie syndyk w sposób, który umożliwia zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu, z uwzględnieniem kosztów likwidacji. Ustawa przewiduje więc samodzielność syndyka w zakresie czynności związanych z likwidacją masy upadłości.
• Na czynności syndyka będzie przysługiwała skarga do sądu upadłościowego. Dotyczyć to będzie także zaniechania przez syndyka dokonania czynności. Skargę będzie można wnieść w terminie siedmiu dni od dnia dokonania czynności, gdy upadły, wierzyciel lub osoba, której prawo zostało przez czynność syndyka naruszone albo zagrożone, była przy czynności obecna lub była o jej terminie zawiadomiona; w innych przypadkach – od dnia zawiadomienia o dokonaniu czynności upadłego, wierzyciela lub osoby, której prawo zostało przez czynność syndyka naruszone albo zagrożone, a w braku zawiadomienia – od dnia powzięcia wiadomości przez skarżącego o dokonanej czynności. Skargę na zaniechanie przez syndyka dokonania czynności będzie można wnieść w terminie siedmiu dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się, że czynność miała być dokonana. Należy jednak podkreślić, że wniesienie skargi nie wstrzyma postępowania upadłościowego ani dokonania zaskarżonej czynności, chyba że sąd wstrzyma dokonanie czynności.
• W celu usprawnienia procedury upadłościowej zrezygnowano z konieczności badania przez sąd na etapie ogłaszania upadłości zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub zwiększeniu stopnia niewypłacalności. Zachowania dłużnika będą badane dopiero na etapie ustalenia planu spłat. Wprowadzenie przedmiotowej zmiany, zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, jest spowodowane tym, iż: „Obowiązujące rozwiązania, pozwalające na oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie ustalenia, że dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień, są przyczyną znacznych różnic orzeczniczych w poszczególnych okręgach sądowych, przyczyniając się do powstania zjawiska “turystyki” upadłościowej na terenie kraju”.
• Wprowadzenie możliwości ogłoszenia upadłości osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej w uproszczonej procedurze bez wyznaczania sędziego – komisarza.
• Sąd wyda postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli:

1. upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań,
2. w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań

– chyba że ustalenie planu spłaty wierzycieli lub umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.

• W postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd będzie zobowiązany:

1. wymienić wierzycieli uczestniczących w planie spłaty;
2. dokonać podziału funduszy masy upadłości pomiędzy wierzycieli uczestniczących w planie spłaty, jeżeli w postępowaniu zgromadzono fundusze masy upadłości;
3. ustalić, czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa;
4. określić, w jakim zakresie i okresie, nie dłuższym niż trzydzieści sześć miesięcy, upadły jest obowiązany spłacać zobowiązania, które w postępowaniu upadłościowym prowadzonym zgodnie z przepisami części pierwszej zostałyby uznane na liście wierzytelności, oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty wierzycieli, z poniższymi zastrzeżeniami:
5. w przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na okres krótszy niż trzydzieści sześć miesięcy ani dłuższy niż osiemdziesiąt cztery miesiące.
6. w przypadku gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 70% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, które w postępowaniu upadłościowym prowadzonym zgodnie z przepisami części pierwszej zostałyby uznane na liście wierzytelności, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż rok.
7. w przypadku gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 50% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, które w postępowaniu upadłościowym prowadzonym zgodnie z przepisami części pierwszej zostałyby uznane na liście wierzytelności, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż dwa lata.

• Innowacyjnym rozwiązaniem proponowanym w ustawie jest połączenie planu spłaty wierzycieli z planem podziału, co wynika z art. 491¹⁵ 7 ustawy.
• Sąd będzie ustalać, czy dłużnik zasługuje na umorzenie wszystkich swoich długów, lecz nie będzie się to odbywać na początku sprawy, a dopiero po przeprowadzeniu upadłości na etapie ustalania planu spłaty wierzycieli. Sąd umorzy zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Jeżeli jednak niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakteru trwałego, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Ma to zapobiegać zbyt pochopnemu umarzaniu zobowiązań bez jakichkolwiek spłat na rzecz wierzycieli, a tym samym skłaniać dłużników do podjęcia się wykonania planu spłat.
• Syndyk będzie zobowiązany po ogłoszeniu upadłości założyć i prowadzić akta, w tym akta do zgłoszeń wierzytelności oraz zapewnić uczestnikom postępowania dostęp do tych akt w swoim biurze oraz, jeśli akta te są prowadzone w postaci elektronicznej, także z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.
• Ustawą uchylono art. 491¹³p.u. dotyczący przywilejów upadłego związanych ze sprzedażą lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, dodano jednak art. 342a u.p.u. zgodnie z którym, jeżeli upadły jest osobą fizyczną i w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy. Ust. 2 i 3 art. 342a u.p.u. stanowi powtórzenie ust. 2 i 3 uchylanego art. 491¹³ u.p.u.

W świetle projektu ustawy: „Projektowane w dodawanym art. 342a rozwiązanie ma na celu ujednolicenie ochrony dotyczącej mieszkania upadłego w regulacjach dotyczących przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną oraz konsumenta, co ma eliminować próby wykorzystywania procedury upadłości konsumenckiej przez osoby będące przedsiębiorcami tylko z powodu korzystniejszych przepisów ochronnych dla konsumentów (por. art. 49113 p.u.). Należy również podkreślić, że ochrona prawa do mieszkania dla upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu nie powinna być uzależniona od tego czy upadły prowadzi czy też nie prowadzi działalności gospodarczej”.

Ustawa nie pozostawiła jednak powtórzenia ust. 4 art. 491¹³ u.p.u., co ma na celu wzmocnienie ochrony osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, niezależnie od przyczyn powstania niewypłacalności, przed konsekwencjami sprzedaży w postępowaniu upadłościowym zajmowanego przez upadłego i jego rodzinę mieszkania lub domu jednorodzinnego.

• Ustawa wprowadza możliwość wystąpienia do sądu upadłościowego przez dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, który stał się niewypłacalny, o otwarcie postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że uzyskanie samej upadłości konsumenckiej przez dłużnika będzie łatwiejsze, jednak już nie tak łatwe będzie uzyskanie umorzenia długów.

W przypadku pytań dotyczących omówionych powyżej zagadnień, pozostajemy do Państwa dyspozycji.