Z dniem 1 stycznia 2020 r. weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1649) (dalej: „nowelizacja”) zmieniająca ustawę z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 118) (dalej: „ustawa”). Wierzyciele powinni zwrócić szczególną uwagę na nowe przepisy, gdyż wiele uległo zmianom, w szczególności w kwestii odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz rekompensaty za koszty odzyskiwania należności.

Przeciwdziałanie nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych?

Nowelizacja przede wszystkim wprowadza nowy tytuł ustawy, który od 1 stycznia 2020 r. brzmi „ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych”. Za tą zmianą idą również przepisy umożliwiające wszczęcie postępowania przed Prezesem UOKiK w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

W świetle nowelizacji nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez podmiot, o którym mowa w art. 2 ustawy, niebędący podmiotem publicznym, ma miejsce w przypadku, gdy w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez ten podmiot wynosi co najmniej 2.000.000,00 złotych. Wspomniane nadmierne opóźnianie przez wskazane podmioty nowelizacja uznaje za zakazane, zaś w przypadku jego stwierdzenia Prezes UOKiK nakłada w drodze decyzji administracyjną karę pieniężną na podmiot który dopuścił się nadmiernego opóźnienia ze spełnieniem świadczenia pieniężnego.

Zmieniono także przedmiot ustawy, zgodnie z którym od stycznia określa on nie tylko szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych, ale również skutki niewykonania takich obowiązków oraz właśnie postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Podwyższenie odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych

Dotychczas stopa odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych była równa sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych (na dzień 30 października 2019 r. jest to 9,5%).

Zgodnie z art. 10 pkt 3 lit. b nowelizacji, od stycznia 2020 r. wysokości odsetek są zróżnicowane. W przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym będą naliczane odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych, zaś w przypadku transakcji handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym – odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i dziesięciu punktów procentowych, a więc wyniesie 11,5%.

Projekt nowelizacji tłumaczy podział stawek odsetek wskazując, iż „Służba zdrowia jest sektorem szczególnie wrażliwym społecznie. Podwyższenie odsetek za opóźnienie również dla podmiotów publicznych będących podmiotami leczniczymi mogłoby niekorzystnie wpłynąć na ich sytuację finansową i w konsekwencji skutkować zmniejszeniem limitów wykonywanych badań. Skutki takiego rozwiązania dotknęłyby pacjentów”.

Zróżnicowanie kwot rekompensaty za koszty odzyskiwania należności

W dotychczasowym stanie prawnym przepisy ustawy przewidywały, że wierzycielowi od dnia nabycia uprawnienia do odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, przysługiwała rekompensata w wysokości równowartości 40 euro, od każdej niezapłaconej wierzytelności lub części wierzytelności, jeżeli taka część została wyodrębniona w umowie.

Nowelizacja wprowadza trzy stawki rekompensaty, których wysokość uzależniona będzie od wartości świadczenia pieniężnego. Po zmianach wierzycielowi przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty:

• 40 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
• 70 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
• 100 euro – gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.”,

Zmianie nie ulega natomiast sposób liczenia równowartości. Nowelizacja podkreśla także, iż roszczenie o rekompensatę nie może być zbyte.

Pozostałe najważniejsze zmiany przewidziane nowelizacją

1. Skrócenie terminów zapłaty w transakcjach, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny

Zgodnie z dotychczasowymi przepisami, w transakcjach handlowych w których dłużnikiem jest podmiot publiczny niebędący podmiotem leczniczym, możliwe było wydłużenie terminu zapłaty z podstawowego 30-dniowego do 60-dniowego pod warunkiem, że ustalenie to jest obiektywnie uzasadnione właściwością lub szczególnymi elementami umowy. Nowelizacja zmieniła praktykę częstych wydłużeń terminu, bowiem jedynie dla podmiotów leczniczych pozostawiono 60 dni.

Podmiot publiczny będzie dokonywał płatności nie później niż w terminie 30-dniowym.

2. Skrócenie terminu zapłaty dłuższego niż 60 dni w transakcjach “asymetrycznych” B2B

W świetle nowelizacji generalnie termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wyraźnie ustalą inaczej i pod warunkiem że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Termin ten nie może być w żadnym przypadku przekroczony, jeżeli dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca.

W kwestii tej należy również pamiętać, iż to na dłużniku spoczywa ciężar dowodu, że termin zapłaty dłuższy niż 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, albo liczonych zgodnie z art. 7 ust. 4 lub art. 9 ust. 2 ustawy, nie jest rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela.

Ustawodawca sprecyzował w związku z powyższym definicje mikroprzedsiębiorcy, małego przedsiębiorcy, średniego przedsiębiorcy oraz dużego przedsiębiorcy.

4. Automatyczne zastosowanie terminu ustawowego w przypadku niezgodności postanowień umowy ustalających termin zapłaty z przepisami ustawy

5. Doprecyzowanie oraz rozszerzenie katalogu postanowień umownych rażąco nieuczciwych wobec wierzyciela

Na mocy nowelizacji, od 1 stycznia 2020 r. oceny, czy postanowienia umowne są rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, dokonuje się, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności:

• rażące odstępstwa od dobrych praktyk handlowych, które naruszają zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;
• właściwość towaru lub usługi, które są przedmiotem transakcji handlowej, w szczególności czas zwykle potrzebny na zbycie towaru przez dłużnika na rzecz osób trzecich, lub
• dostosowanie harmonogramu dostawy towarów lub wykonania usługi w częściach do harmonogramu spełniania odpowiadających im części świadczenia pieniężnego.

Ustalenia, że termin zapłaty był rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela, wierzyciel będzie mógł żądać przed upływem 3 lat od dnia, w którym nastąpiła zapłata lub w którym zgodnie z ustawą powinna nastąpić zapłata. Ponadto zrzeczenie się roszczenia o ustalenie, że termin zapłaty jest rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela, będzie nieważne.

5. Szczególne uprawnienia wierzyciela w transakcji, w której ustalono nadmiernie wydłużony termin płatności

Nowe przepisy dają wierzycielowi możliwość odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia, jeżeli termin zapłaty określony w umowie przekracza 120 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, i został ustalony z naruszeniem przepisu art. 7 ust. 2 ustawy po zmianach. Jeżeli wierzyciel wypowie umowę na podstawie, świadczenia pieniężne przysługujące mu od dłużnika z tytułu już dostarczonych towarów lub wykonanych usług stają się wymagalne w terminie 7 dni od dnia wypowiedzenia umowy. Jeżeli wierzyciel nie otrzyma świadczenia pieniężnego w tym terminie, przysługują mu odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Nie należy również zapominać, iż kierownicy podmiotów, o których mowa w art. 27b ust. 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 865, z późn. zm.) (dalej: „ustawa o CIT’), są zobowiązani przekazywać, drogą elektroniczną, ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku, sprawozdanie o stosowanych przez te podmioty w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Obowiązek ten będzie więc dotyczył:

• podatkowych grup kapitałowych, bez względu na wysokość osiągniętych przychodów;
• podatników innych niż podatkowe grupy kapitałowe, u których wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym, o którym mowa w art. 27b ust. 1 ustawy o CIT (tj. rok podatkowy, który zakończył się w roku kalendarzowym poprzedzającym rok podania indywidualnych danych podatników do publicznej wiadomości), przekroczyła równowartość 50 mln euro przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski w ostatnim dniu roboczym roku kalendarzowego poprzedzającego rok podania indywidualnych danych podatników do publicznej wiadomości.

W przypadku pytań dotyczących omówionych powyżej zagadnień, pozostajemy do Państwa dyspozycji.